Članak je napisan za vrijeme monizma tj. komunizma. Viđenje autora o ulozi i liku Aćif efendije i o uticaju komunističke ideje na medresu
Znalo se da je uticaj Komunističke partije Jugoslavije u Velikoj medresi u Skoplju bio prisutan još od tridesetih godina i da je on, po svojoj organizovanosti i sadržaju bio naročito zapažen kada je partijska organizacija u Skoplju obnovljena i proširena nakon dolaska na čelo Partije Josipa Broza – Tita. Čudno zvuči, ali je istinito, da su onda Frankovci u Zagrebu govorili: „Ko hoće učiti komunizam, neka ide u Kraljevu medresu u Skoplju.” Analize pokazuju da su u predratnim periodu 68 učenika iz ove škole bili članovi KPJ ili SKOJ-a i da je među njima bilo više poznatih revolucionara i organizatora NOB-a u svojim zavičajima i šire. I nije slučajno što ovu školu najčešće nazivaju „Crvena medresa”.
To je mnogo iznenađivalo, a istovremeno je samo po sebi ukazivalo o širini uticaja Komunističke partije Jugoslavije koji je ona imala i u onim sredinama, gdje se po prirodi stvari takav uticaj najmanje mogao očekivati i da ga upravo traži u Medresi. A on je, kako se i danas sjećaju oni koji su sarađivali sa ovom školom i preživjeli našu revoluciju, „stvarno bio velik i nesporan”. Kada danas hroničari i istoriografi pišu o razvoju NOB-a u mnogim krajevima, a naročito na jugu zemlje, ne mogu a da ne spomenu revolucionare koji su izašli iz Velike medrese u Skoplju i njihov doprinos sredinama u kojima su živjeli i radili. To se djelimično može reći i za Novi Pazar, mada relativno u nešto manjem obimu.
Želja nam je da u ovom kraćem prikazu obnovimo sjećanje na neke likove iz ove škole i da se posebno osvrnemo na doprinos nekih od njih razvoju radničkog pokreta i narodnooslobodilačke borbe u Novom Pazaru, a posebno Zenunu Haskoviću i Eminu Redžepagiću, vezujući ovaj prikaz za okolnost da je prije četrdeset godina formirano prvo rukovodstvo KPJ u Novom Pazaru i da se upravo u ovoj godini navršava četrdeset godina od smrti prvog sekretara Mjesnog komiteta KPJ Emina Redžepagića.
Veliku medresu u Skoplju nazvali su njeni osnivači „Medresa kralja Aleksandra”. Bila je ona po mnogo čemu jedinstvena škola u zemlji, internatskog tipa, u kojoj su učenici pretežno bili državni pitomci i kao takvim bilo im je obezbijeđeno besplatno korišćenje ishrane. Odluka o njenom osnivanju donijeta je 28. aprila 1924., a prva generacija se upisala školske 1925/26. godine.
Kada je škola počela da radi bilo je 58 učenika, a nakon osam godina, kada su popunjeni svi razredi, broj učenika se kretao od 205 do 230. Školu je završilo devet generacija sa 190 učenika, marta 1941. godine, zaključno sa VII razredom, bilo ih je 205, a od 1926. do 1941. godine školu je napustilo, ili istjerano 269 učenika.
Škola je osnovana u situaciji pune političke, nacionalne i ekonomske obespravljenosti i kulturne zaostalosti Muslimana, Albanaca i Turaka, koji su živeli na jugu zemlje. Ondašnji nosioci državne vlasti shvatili su da im takvo stanje i politika ne obezbeđuju željene rezultate, te da im odabrani političari i konzervativno svještenstvo, na koje su se oslanjali, ne mogu biti poluga razvoja. I u Obavještajnom odjeljenju Generalštaba Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, ukazivali su na potrebu da se „pod naročitom paskom i pod specijalnim prilikama i okolnostima vaspita podmladak iz siromašnih slojeva, koji će poći u narod i koji će tako nadoknaditi loše sveštenstvo, loše hodže nasleđene od Osmanlija, i tako poraditi na konsolidaciji da ovdašnji turski i arnautski živalj bude ono što su muslimani Arapi u Alžiru i Tunisu”.
U tome je prednjačio Ferhat-beg Draga iz Titove (Kosovske) Mitrovice, a jedan od najbližih njegovih saradnika, i tada i kasnije, bio je i Aćif Hadžiahmetović Bljuta iz Novog Pazara. Svoje suprotstavljanje objašnjavali su navodnim strahom da će im Bošnjaci „posrbiti njihovu djecu”, da škola nije dovoljno „vjerska”, da ona nema nijednog odjeljenja za molitve, a da su istovremno dva odjeljenja rezervisana za muziku, što, navodno, revoltira muslimanske mase, jer se prema njima Medresa pretvorila u „zavod za muzikante i tancmajstore”, a ne za islamsko svještenstvo, zahtijevajući da se više pažnje posveti vjerskoj naobrazbi „nego li sviranju na glasoviru, jer islamska molitva ne poznaje glazbu”.
Iako je škola prvobitno bila namijenjena za obrazovanje višeg islamskog svještenstva, ondašnji vrhovi Islamske vjerske zajednice u Skoplju suprotstavili su se osnivanju ovakve škole, bez obzira što se broj školovanih Muslimana, Albanaca i Turaka onda mogao na prste izbrojiti. U tome je prednjačio Ferhat-beg Draga iz Titove (Kosovske) Mitrovice, a jedan od najbližih njegovih saradnika, i tada i kasnije, bio je i Aćif Hadžiahmetović Bljuta iz Novog Pazara. Svoje suprotstavljanje objašnjavali su navodnim strahom da će im Bošnjaci „posrbiti njihovu djecu”, da škola nije dovoljno „vjerska”, da ona nema nijednog odjeljenja za molitve, a da su istovremno dva odjeljenja rezervisana za muziku, što, navodno, revoltira muslimanske mase, jer se prema njima Medresa pretvorila u „zavod za muzikante i tancmajstore”, a ne za islamsko svještenstvo, zahtijevajući da se više pažnje posveti vjerskoj naobrazbi „nego li sviranju na glasoviru, jer islamska molitva ne poznaje glazbu”. Pisali su tužbe, potpisane i anonimne, Ministarstvu prosvjete. Jedinstven je slučaj da su u vezi programa Velike medrese tužbe pisane i Društvu naroda i da je u komisijama ove institucije pitanje Velike medrese dva puta razmatrano.
Discussion about this post