Berane je mlađe naselje, ako ne i najmlađe naselje San- džaka. Do XVIII-og vijeka, Berane je bilo vojna baza turske vojske. Na mjestu gdje su sada bolnice bile su vojne kasar- ne. Od tada do danas to mjesto se zove Talum. Talum je tur- ska riječ koja znači mjesto zanimanja vojske.
Prvo civilno naselje, formirano je na desnoj obali rijeke Lima, tu je bio harem paše-beranskoga, koji je bio koman- dant turske vojske. Od tada se taj dio grada zove Hareme.
Pri kraju XVII-og vijeka, neko podiže han na lijevoj obali Lima, gdje će se odmarati i prenoćiti karavani, koji su tuda prolazili uz Ibrovu dolinu preko Plava za Skadar i Taslidžu, današnja Pljevlja. Pošto je tu podignut han, a u početku oko njega nije bilo naselja, nazva se „Bir hane“, što na turskom znači jedan han. Od te riječi Berane dobi ime. Od tada, oko hana brzo nastade naselje. U njemu se razvi trgovina. Be- rane su prvo naselili muslimani i to preko 80% stanovniš- tva bili su muslimani albanskog i slovenskog porijekla, da bi kasnije bilo Arnauta. Muslimani se iseljavaju, a Crnogor- ci naseljavaju, pogotovu od 1912. godine, stanovništvo je potpuno izmijenilo etničku strukturu. Iako mlado naselje, brzo je napredovalo na svim poljima. Privreda i kultura brzo napreduju, te Berane postaje jedan od centara trgovine i kulture Sandžaka i Crne Gore. Preko Berana je bio put kara- vanima, koji su tuda prolazili uz Ibrovu dolinu od N.Pazara, K.Mitrovice, Peći, za Podgoricu, Skadar i Dubrovnik.
Berane je imalo gimnaziju kad je malo mjesta u Crnoj gori i Sandžaku imalo. Beranska gimnazija iznjedrila je ogroman kadar Crnoj Gori, Sandžaku, Kraljevini i Socijalističkoj Jugo- slaviji. Kadrovi beranske gimnazije organizovali su trinaesto- julski ustanak protiv okupatora i domaćih izdajnika, 13.jula 1941. godine, kad niko drugi nije, i ne samo to, već i cje- lokupnom Revolucijom i Narodnooslobodilačkom borbom, rukovodio je taj kadar u Crnoj Gori, a i šire. Zato je Crna Gora imala više heroja od cijele Jugoslavije. Poslije oslobođenja Jugoslavije ovi kadrovi su bili pozicionirani na ključnim mje- stima u privredi, nauci i kulturi cijele naše zemlje. Zahva- ljujući svojim kadrovima, Berane je imalo svoje ljekare još za vrijeme kraljevine. Imalo je bolnicu kada je imala samo Podgorica. Imalo je hiruršku salu i stručni tim hirurga koji su spasavali živote mnogim ljudima našega kraja. Lično sam poznavao neke od beranskih predratnih ljekara: dr. Boška Lainovića iz Andrijevice i dr. Niku Labovića, koji je bio parti- zanski ljekar za čitavo vrijeme Drugog svjetskog rata. Boško Lainović, bio je radnički ljekar za vrijeme kraljevine u Rožaju.
Beranska gimnazija je dala učitelje još za vrijeme kraljevi- ne za cijelu sjevernu Crnu Goru i Sandžak. Kadrovi beranske gimnazije, kao profesori i doktori nauka odavno su na svim fakultetima bivše Jugoslavije, pa i inostranstvu. Beranska gi- mnazija je 1948. godine, cijelu jednu klasu maturanata dala Bosni za učitelje, među kojim je bio i moj brat od daidže Š. Lukač, koji i danas živi u Bosni s porodicom. Maturanti te gi- mnazije bili su učitelji po selima i gradovima širom Sandžaka i sjevera Crne Gore.
Poslije Drugog svjetskog rata, Berane je postalo industrij- ska zona. Tu su podignute velike fabrike, gdje je stanovništvo Berana i okolnih sela našlo zaposlenje i živjelo od svog rada. Poljoprivreda Berana i cijele Limske doline, bila je do- sta slaba, imala je nešto voćarstva, ali nedovoljno za preživ- ljavanje, pa je narod, naročito sa sela, bio prinuđen da se iseljava. Danas Beranaca ima po cijeloj bivšoj Jugoslaviji, a ima ih po cijeloj Evropi, pa i Americi.
Berane je imalo za vrijeme turske vladavine diplomatske predstavnike i poslanike u Istanbulu. Gavro Vuković iz Bera- na, bio je ambasador Crne Gore u Turskoj, po struci je bio pravnik. Njegova kuća u Beranama čuva se kao istorijski spo- menik. Još u to doba Crnogorci su cijenjeni i uvažavani kao ljudi i narod. Nijesu tačna sva pisanja i podaci kako se danas govori i piše o Turcima i njihovoj vladavini
Razgovor o ovom članaku