Na čitavom Balkanskom prostoru[1] najprije su živjeli Iliri, zatim Rimljani ili Romani,( Dačani Vlasi, današnji Rumuni), Kelti, Tračani, Grci, Sloveni, kao i osmanlije koji su ostali na vlasti sve do početka XX stoljeća. proces njihovo zajedničkog življenja ostvario je zajedničku simbiozu, ilirsko romansku, ilirsko vlašku, vlaško slovensku, ilirsko slovensku. Prvobitni stanovnici u prvom redu romani i iliri kao i tračani, isčezli su kao pojam naroda, u svom čistom obliku, sem dijela starih plemena koji su odbjegli u brda i kasnije se formirali kao danasnji; Arbreši, Arbanas Arnauti, Šćiptari ili sada kao Albanci. Kao i Vlasi.
O stanovništvu u Novopazarskom Sandzaku u dolini Lima, piše Petar Mrkonjić [2], Kada su se slaveni doselili u VI I VII vijeku oni su zatekli u ovim krajevima Rimljane gospodare, i Ilire starosedioce. Po nizijama su bili rimljani a po planinskim visovima i visorvnima Iliri napasali svjoja stada po raznim mestima. Sloveni su postepeno potisnulu stanovnike rimljane a nomadski iliri povukli se dublje po šumama. Ovakve razlike su bile sve do petnaestog vijeka. Stari iliri postepeno se razbezase ili se vremenom u Slovene pretoćiše, a nomadski iliri, povukose se još dublje u šume i planine zajedno sa svojim stadima.
Radomir M. Ilic[3] piše starosedeoci Balkana su bili iliri i tracani , Dodirivali su se bas ovde u dolni Rijeke Ibar, Dok najzad nijesu cijelim balkanom zavladali Rimljani, koji su ovamo osnovali kolonije i poromanili veliki broj pokorenih naroda. Kasnije u VI vijeku dolaze slaveni, a starosedioci su se povukli po planinama.
Prema pisanju Milisava V. Lutovca, Stanovnci Rožjskog i Stavice (Tutinskog kraja)[4], smatraju da imaju svoj izvorni oblik u plemenima Malsije (Albanija), i Brdjana Crne Gore ona su formirala nova bratsva koja su zadržala staru plemensku organizaciju ne kidajući veze sa maticom, na koju su se u slučaju potrebe izseljavali. Ṧtaviše, ona su težila zbog međusobnog angažovanja da pleme opstane šireći svoje rodove (bratstva). Posledica toga plemenskog samodopadanja jesu posebna sela, mahale, čarsije . prema plemennima oni sačinjavali; Kuče, Kelmende, Hoti, Grude Skrijelji, Salje i ostali iz Malsije i iz brda Crne Gore.Jadranskog Mora do Save i Dunava, od Lovćena do Djakovice, Prizrena, Drača.
Po Andriji Jovicevicu,[5] Klimenti/Kelmendi I ostali Malisori se rasprostiru od centra Keljmenda u albaniji i Gusinja, dolinom rijeke Lim prema Sjenici i Pešteri, i dalje prema Novom pazaru,ova plemena se prostiru po Dukadjinu, kuda su se sa stokom spustali do Djakovice, a drugi su stali prelaziti u jadransko primorje, od Ulcinja do Drača. Ima ih iseljenih i rasturenih od Jadranskog Mora do Save i Dunava, od Lovćena do Djakovice, Prizrena, Drača.
Georga von Gyurkovicsa[6] “, Gurković kao podanik Austro-ugarske. Više od dvije tisuće godina Albanci žive na tim prostorima, kaže Gyrković u knjizi Albanien, “als eine Zähe und wilde Rasse“. žive na mnogojezičkom Balkanskom poluotoku, kaže Gurković. Po njegovu shvatanju prije svega ovo područje je etnički a ne politički ili povijesni pojam, budući da ne postoji jedinstvena država ili provincija. Postoji tek pučanstvo, podijeljeno na područja i okolo slijedećih gradova: Antivari-Bar, Sjenica, Prijepolje, Vranje, Skoplje, Monastir, Kastoria, Argurokastro, Arta i jadranska obala, Stanovništvo se grana na samostalna plemena. Etnička granica dopire do Šar-planine, ali se proteže na južnu Srbiju, dok na sjeveru dostiže sve do Kolašina, Gusinja i Plava, uz Ibar do Rožaja među slavensko stanovništvo u distriktu Suhodol, u južnom dijelu Sandžaka oko Novog Pazara. Kako se vidi, Gurković se giba unutar turske imperijalne države i njenih granica.
Prema pisanju, Šemsettina Samija, Trgovište[7] (rožaje) se nalazi u kosovskom vilajetu u pećkom sandžaku. se nalazi sjeverno od Novopazarskog sandžaka, zapadno od Berana,na jugozapadnoj strani od Peći. Stanovnici su vecinom Arrnautskog i manjim dijelom Slavenskog govornog jezika, Unutar postojeće kaze je 6 džamija, 150 magaza i dućana, 6 mekteba, 1 crkva. Klima je vrlo hladna, zime su duge i jake. (Podaci se odnose na kraj devetnaestog stoljeća)
Frok Zefiq u svom naucnom radu pise[8], “Skopski nadbisukp, Mihael Summa pisao je Rimu iz Beograda 6 .Travnja 1739. godine o nesretnom ishodu austrijsko-turskorga rata i o tome kako je on sam i njegovi vjernici (Albanci katolici) s Pesterai iz Novog Pazara, kao i mnogi drugi, morali prijeci pod austrijsku vlast. U dopisu pisanom u Becu 10. studenog 1736. godine, vojne vlasti obavjescuju cara Karla VI. kako.je skopski nadbiskup Summa u dogovoru s vojnim zapovjednikom Jagodine, pukovnikom Schnepperom u svojoj biskupiji podizao kriscane na ustanak protiv Turaka, turci su saznali za to pa se nije smio vratiti u Skoplje.
Jovan N. Tomić, piše[9], Visoravan Pešter i Rozaje su naseljene Vecinom Arnautima-Albancima i oni su prvo i najstarija arnautska naselja u Sandžaku, koje su Turske vlasti doveli tu, i potiče vecinom od katoličkog plemena Klimenata. Oni su naseljeni na Pešter, kao stočari naselili su se po celoj visoravni. U god. 1707 bilo ih je 274 kuće njihove, rasturene na svima stranama”.
O stanovnistvu sandžaka iz ovog vremena piše, u svojim zapisima, Gaston Gravje[10], godine Prvi je opisao stanje zatečeno poslije odlaska turaka iz ovih krajeva. Upravo, baš usled praznina izazvanih ovim odlascima, Arnauti( misli se na malisore, Klimente Hote, Grude, Skrelje Kastrate) Učvrstili su se na Pešteru i Rožaju pa i Tutina Sjenice i u Novom Pazaru, gde ih i danas nailazimo, begstva izazvana krvnom osvetom, neprekidni odlasci u vezi sa prirodom sistema nepokretne svojine.
Od cijelog Sandžaka, kraj Peštera 1912 godine je u stvari cjelokupna oblast koju zauzima Albanski elemenat . Sa izuzetkom sela Suhodo, Buđevo i Dok, koja su potpuno ili delom slavenska, ostala su arnautska. Međutim, za razliku od Arnauta, koji su nastanjeni na Kosovu Arnauti Peštera su se nastanili po familijama iz raznih plemena Jugo-Zapada (Klementi, Kuči, Šalje, Hoti, Grude itd.). Niko, pa ni mali pastir ne odvaja se od svoje puške. Turska vlast je ostala samo po imenu. Krvna osveta je prisutna kao u sred Albanije. Nesigurnost je ovde veća nego ma gde na drugom mestu u Sandžaku.
U nastavku pise da u Novopazarskom Sandzaku[11] među doseljenicima u sandžačkom kraju ima Vasojevića, i veliki broj Kuča, posebno dolinom Lima. O tome dokle su zivjeli albanci u Srbiji Cvijić Kaže “Državna vlast Srbije naseljavala crnogorske doseljenika u Srbiji konkretno u Toplici, Pusta reka, Jablanica i oko Leskovca poslije 1878 godine u krajeve u kojima su živjeli Arnauti i napustili. Malisorska struja se prostirala u dve grane jedna prema južnoj Srbiji i Ugarskoj druga struja u dolini gornjeg Lima Gusinja i Plava naročito Klimenti u dolinu Ibra Rožaja i Ribarića Novog Pazara i Sjenice i Peštera. U Crnoj Gori. Vasojevići su se proširili na račun Klimenata. Južni Slaveni, nakon dolaska na Balkan, našli su Albance, koji su se pod njihovim pritiskom (Slavena) povukli prema jugu na najvisocijim planinskim mjestima gdje ih i danas susrećemo
U svojoj Knjizi аntropogeogrаfskih studija, Cvijić[12] . Geografski najsnažnija etnogeografska plemena Balkanskog Poluostrvasu stanovnici Crnogorskih Brda, susednih krajeva Hercegovine, Sjeničke oblasti, (Pešterske) i oblasti sjeverne Albanije. Stanovnistvo ovih oblasti su zadržala stari oblik plemenskog brastva, rodova-fisova i njihove organizacije, duboki osjećaj za zajednicu i požtrtvovanjem koje ne prestaje ni pred najdragocenijim žrtvama, iz ovakvih osobina potiču mnogobrjne etnografske antropogeografske odlike, ovih Stanovnika
U knjizi francuskog arheologa[13] i istoričara Fransoa Lenorman, piše“Ovi brdjani ili brda počinju od granice Hercegovačkog sandžaka i teče po vrhovima brda sve do Skadra ili Kosovog Luga . Tu ukupno ima 11 naselja pet su od njih pravoslavne, a šest katoličke vjere. Pravoslani srpske ili grcke vjere su: Rovci, Bjelopavlici, Piperi, Bratonozici, Vasojevici, Rimskog, Katolickog obreda su: Kuči Albanci, Klimenti, Suka Hoti, Škrelji, Kastrati
U nastavku smo prikazali pojedinacni prikaz o Novo Pazarskim Kraju, Od Ejupa Musovica,o porodicama koje vode porijeklo od Albanskih malisora/brdjana, napminjemo da ovo nije detaljni prokaz, da nebi bilo zabune, kod citalaca, pojedina prezimena se preklpaju u više plemena.
Др ејуп Mушовић – етнички процеси и етничка структура становништва -novog pazara, str 127- pa nadalje, Beograd, 1979.
KELMENDI -KLIMENTI :
Abrasi, Agovici, Agusevici, Agici, Ajdinovicu, Avdici, Arifovici, Arapovici, Avdovici, Bacevci, Bajrovici, Bakici, Balote, Baltici, Bandzovici, Batkici, Beckovici, Bektovici, Belovodjani, Besnicani , Berberistani, Bondzuci, Besirovici,,Bibici,Brnjaci, Bronje, Cakovici, Camovici, Carovci, Ćatovici, Dervishalitovici , Hadzinumanovici, Ćosovici, Dace, Dacici, Deckovici , Demici, Dolicani, Drazani, Dresevici, Dugopoljci,Duljevici,Dzankovici, Dzudzevici, Ɖekici, Ɖerleci, Eldovici, Ejupovici,Fekovici,Ferizovici, Ramovici, Ugljani, Ganevici, Gicici, Goruzde, Grisevici, Gudzevici, Gurudijeljci, Gadzici, Hajdovici, Hasanovici, Jablanicani, Omerovici, Selmanovici, Izberovici , Jahovici, Zijadici,Jerebicani, Jukici, Jukovici, Jusovici, Kemesnicani, Kecapi, Klimenti, Vuklje, Nikči, Murici, Carovci, Koci, Košuti, Krlici, Krnjevci, Kurbasevici, Kurtagici, Ljajici, Kurtanovici, Madzovici, Malicevici, Maljevci,Manici,Marovci, Marukici, Medovici, Mehmedovici, Mihovici,Mehovici, Melajci, Misevici, Mulici, Muminovici, Murici, Rustici, Murtici, Nokici, Nurovici, Nicevici, Nikulici, Osmanlici, Osmanovici, Paljevici, Pluncevici-Plunci, Pljakici, Osmanuglici, Kurtanovici, Calakovici Reci, Rezevicani, Rozajci, Sejdovici, Ramicevici, Slezovici, Samilovovici, Smajovici, Sukici,Çabanredzovici, Šabovici, Šacirovici Šemovici, Rasljani Turkovici, Tuzinjci, Ukici, Ugljani, Ugljici, Vatici, Vejsilovici, Vragici, Vucelji, Zecirovici, Zelnelagici Zekici.
HOTI
Ahnetovici,Ajdinovvici, Arifovici, aAvdovici, Arslanovici, Plojovici, Bajrovici, Balenci-Baljinci, Binjosi, Brulici,Besiovici, Bektasevici, Cucak, Crnisani, Calakovici, Demici, Demirovici, Dolovci, Ejupovici, Emrovici, Gusinjci, Habibovici, Hackovici, Hocani, Hasanovic, Hhodovici, Halitovici Koce, Hadzimujovici, Kovacani, Lotinci, Murtezici, Klepovici, Kurpejovici, Aljevci ,Pejici, Pepici, Redzepovici, Rizovici, Sefovici, Sinanovici, Šecovici, Numanovici, Sabanovici, Tahirovici, Zahirovici, Tafilovici, Zagarevici, Ujkanovici, Zecirovici, Samilovici, Zalcevici.
ŠKRELJI – ŠKRIJELJI
Alici, Azemovici, Becirovici, Cubrovici, Bilalovici, Fijuljani Demirovici, Cirelici,Eleskovici, Ftemovici. Fejzovici, Gegici, Gracani, Hadzici, Hakici, Hasici, Haskovici, Javorovci, Ibrahimovci, Kruskici, Pence, Ramosevci, Suljici, Semsovici, Tutici, Zeknici, Zenkovici, Zogici, nurovici
ŠALJE
Šaljici, Arslanovici, Besirovici, Emrovici, Hajdaragici, Omerovici, Besirovici, Manojlovici, Prentici, Nailovici, Hasanovici, Konicani, Zenunvici, Okovici, Seleci, Cerista, Dasici, Prentici, Skarepi, Sarukici, Ziracani, Bejtovici, Hasovici, Sabanovici
GAŠI: PAUČINCI
GRUDE: GRUDA, RAMHUSOVICI, ŠAHMANI
KASTRATI: ZATRIĆI, KASTRATOVICI
KRASNIĆI : HALILOVICI
KUČI-KUÇI:
Ademovici, Bajrovici, Bakije, Becovici, Bruncevici, Alibasici, Andrici, Alihodzici, Cmanjcni, Crnovrsani, Becirovici Colovici, Beciragici, Culjkovici, Ɖedeici, Delici,Demici, Destanovici, Djokovici, Drekovici, Durovici, Dzanefendici, Dzidici, Djerekarci, Djerleci,Fetahovici, Durovici, Dzanefendici, Dzidici, Djokovici, Fetahovci, Ganici, Hadzici, Hazirovici, Hujevici, Husovici, Jakupovici, Kacapori, Kajevici, Kahrimanovici, Kolici, Krsici, Kucevici, Kurtovici, Kardovici, Lekici, Llicine, Ljuce, Ljuhari, Ljutkovici, Martici, Mekici, Mrdci, Mujkovci,Nenezici, Nurkovici, Pramenkovici, Preleci, Prelevici, Radetinci, Radoncici, Rastoderi, Resovici,Rizvanovici, Slezovici, Suljovici, Tahirovici, Trtovci, Visnjici, Zejnilovici, Zilkici, Zukorlici,
PREZIMENA SA KOSOVA:
Abdulvehapi, Abidini, Adilovici, Ademi , Abdulahi, Gasani, Bljete, Aliti, Adilovici, Ademi, Alidemovici, Bilali, Azemi, Aljimi, Alibajrak, Bajrami Busati, Čelji, Dibrani, Dukadjinci Djakovci, Dzakovci, Hajdragic, Jahijagici, Komanovici, Gracanice, Hanuse, Bljuta-Hadziahmetovici, Isaki, Mavrici, Mumdzici- Mumdziju, Muftarevci, Pecani, Plana, Pristevci, Raovci, Rizabegovici, Skadrani, Šabanovski, Voce, Šabanagici, Zatrići…
VASOJEVIĆI:
BOGUĆANI, IZBEROVICI, ZEKICI
I pored dovoljnog broja dokaza danas neki uporno pokusavaju negirati postojanje Albanskih plemena u sandzaku.
[1] Špiro Kulišiš, O etnogenezi Crnogoraca,
[2] Tanasije Pejatovic, pseudonym- Petar Mrkonjić (:, Etnografski Zbornik,knj 6, beograd 1902. god. Srednje Plimlje i Potarje u Novopzarskom Sandzaku Str.244- 245
[3] Radomir m. Ilic,” Ibar Antropografska proucavanja” www. https://drive.google.com/file/d/0B-oU15TwCN-3QzJNXzZxX1RCQTQ/view
[4] Milisav V. Lutovac,Rozaje i Stavica (danasnja opstina Tutin) antropogeografska istrazivanja, Srpski etnografski zbornik, knj. LXXV, Beograd 1960,
[5] A.Jovićević , Plavsko Gusinjska kotlina i limska dolina.str.393
[6] Georga von Gyurkovicsa, Albanien, Schilderungen von Land und Leuten, Wien 1881
[7] “Rožaje u KÂMÛSU’L-AL’ÂM-u Šemsettina Samija” 23. jul 2010.god. preveo, Redžep, Škrijelj.
[8] “250 godina doseljenja Albanaca Klementinaca u ove krajeve”, str. (LI3-726) Frok Zefiq ASVS .Congr.C oncilii,R elationesV,i sitationeasd limina, Scopien.v, ol.728. .737.2 Archivitrm Secretum Vaticanttm (ASV), Processus consistorialevso.
[9] Jovan N. Tomić ,O ARNAUTIMAu staroj Srbiji i Sandžaku1913. Izdavač: Knjižara Gece Kona.,Knez Mihailova ulica 1, Beograd
[10] Gaston Gravje “Novopazarski sandžak”, Zavičajni muzej, Novi Pazar 1977
10Јован Цвијић – Антропогеографски проблеми Балканског полуострва,., strana, 30, 31,. 177 194
[12] Јован Цвијић – Антропогеографски проблеми Балканског полуострва, Strana 30, 31. Cvijć je bio jedan od prvih redovnih profesora na Beogradskog univerziteta 1905 godine. Neki autori smatraju da je Cvijić, usled zanimanja za ideolosku politiku često gubio svoju naučnu objektivnost,
[13] Knjige francuskog arheologa i istoričara Fransoa Lenorman “Turci I Crnogorci” izvjestaj kotorskog plemića Mariana Bolizza (Bolice) iz 1614. godine. Original 1866.godine u Parizu. Knjigu je preveo i objavio CID iz Podgorice, 2002.
Razgovor o ovom članaku