“Aćif efendija Hadžiahmetović Bljuta: Velikan Sandžaka”, (uvod)!

“Aćif efendija Hadžiahmetović Bljuta: Velikan Sandžaka”, uvod!

Autor: Ismet Azizi

Razlozi koji su me naveli da se bavim Novopazarskim sandžakom i ličnošću Aćifa  Hadžiahmetovića Bljute su mnogobrojni. Tokom 80-tih godina imao sam priliku da kontaktiram sa mnogim studentima iz Sandžaka. Često sam putovao i boravio, na kraće ili duže vrijeme, na ovom području i bio sam veoma radoznao kako bih što bolje upoznao ovo mjesto i ljude ovog podneblja. Tokom tih susreta, iznenadio sam se mnogim stvarima ove nepoznate sredine. Ipak, i u prvom kontaktu kao da je sve bilo poznato za mene, kao tradicija, porodični ambijent, običaji…

Tokom vremena počeo sam da se srećem sa starijim osobama, koji su, sa visokim uvažavanjem, govorili o ulozi Aćifa Bljute i o pomoći koju je on obezbijedio od strane dobrovoljaca Kosova kako bi spasio narod Sandžaka, koji je bio ugrožen od istrjebljenja

Prijatelji omogućili su mi da se sretnem s jedinim nasljednicima Aćifa efendije. Na ovaj način,1992. godine, imao sam prvi intervju sa dvijema unikama Aćifa Bljute. Susret je bio veoma emotivan i to je bio odlučujući trenutak kada sam ozbiljnije krenuo da razmišljam o ovoj značajnoj ličnosti. Od tog dana nastavio sam istraživati kazivanja o njemu, dokumente, literaturu.

U toku istraživanja našao sam veoma važne dokumente koji odslikavaju njegovu ličnost i govore o njemu, prije svega sudsko rješenje za njegovu likvidaciju, zatim rješenje o zapljeni imovine, njegove govore kao poslanika u tadašnjem parlamentu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, zapisnike sa njegovih susreta u Prvom Saboru Druge Prizrenske lige, njegove članke u časopisu “Hak”, članak u časopisu „Kosova“, koji govori o njegovoj ličnosti i dr.

Tokom rada i višegodišnjih istraživanja na ovu temu, osnovna namjera mi je bila naučno-istraživačka i rasvjetljujuća analiza o Aćifu ef. Bljuti, njegovoj političkoj i diplomatskoj ulozi, s jedne strane, kao i o ulozi drugih istaknutih djelatnika Sandžaka, Kosova i šire, na drugoj strani.

Želeći da rezultati istraživanja na ovu temu budu što obuhvatniji i vrijedniji, osnovni cilj mi je bio da se, putem ove studije, rasvijetli do maksimuma, uvid uloge i diplomatske težine rada i djelatnosti Aćifa Bljute, da se rasvijetli njegova ličnost, tako da sadašnje i buduće generacije Sandžaka i šire upoznaju svoju prošlost, da upoznaju, prije svega, samoga sebe. Stoga, proizilazi i poruka da treba stavljati u pokret sav intelektualni i životni potencijal u diplomatsku službu i, nadasve, za slobodu i prosperitet zemlje i naroda ove zemlje.

U  literaturi nedostaje jedna potpuna i sažeta studija ili jedna knjiga monografija, posvećena ličnosti Aćifa Bljute, posebno njegovoj diplomatskoj aktivnosti tokom Drugog svjetskog rata i velikoj ulozi koju je odigrao u odbrani i u otporu protiv nasilja četničkih i partizanskih jedinica.

Tokom bavljenja ovom temom, vršio sam komparativne studije srpske i bošnjačke literature, s namjerom da istražim različite perspektive tretiranja figure Aćifa Bljute. Na osnovu svega istraženog, karakteristično je to da je, do 90-tih godina prošloga stoljeća, u većini literature, bilo bošnjačke, bilo srpske, ličnost Aćifa Bljute ocijenjena samo u negativnom kontekstu.

Nakon 90-tih godina, naučnici Sandžaka u bošnjačkoj literaturi ličnost Aćifa Bljute tretiraju u nekoliko dimenzija. Tako je, u vezi s onim što je gore rečeno, i nastala ova studija o djelatnosti i diplomatskoj ulozi Aćifa Bljute, ne samo u krajevima Sandžaka, već i šire.

Pored odgovora na pitanje koja je uloga i kakav doprinos je dao Aćif Bljuta u odbrani naroda Sandžaka od srpskih genocidnih nastojanja za vrijeme Drugog svjetskog rata, u ovoj knjizi pokušao sam dati odgovor i na druga značajna pitanja.

          Prvo, da li je teritorijalni i geostrateški položaj prostora Sandžaka i teritorijalno nastavljanje Srbije povećalo pretenzije Beograda da ne bira sredstva da bi vršio uticaj, kontrolu, osvajanje i upravljanje Sandžakom, kao jednim prostorom sa pretežno nesrpskom populacijom, odnosno jednostavno pohlepa Srbije za etnički čiste teritorije?

         Drugo, koje su bile teritorijalne pretenzije Srbije prema Sandžaku – da li su bile veze Srbije sa Crnom Gorom, tendencije prve da, preko Sandžaka, izađe na more, ili pokušaj prekidanja, po svaku cijenu, nastavka jedne muslimanske većine koja povezuje Kosovo sa Bosnom? Da li je školovanje i obrazovanje Aćifa Bljute u najistaknutijoj akademiji toga vremena u Manastiru (Bitolju), to što je uticalo na njegovo formiranje kao vojne ličnosti, ?    Da li je sredina u kojoj je živio ono što je dalo konačni pečat njegovoj ličnosti, ili je to samo njegovo đakovačko porijeklo iz sredine poznate u albanskim krajevima po diplomatskim vještinama? Da li se činjenica da Aćif Bljuta uspjeva da, sa besprimjernim uspjehom, izvrši opću mobilizaciju,

            Treće, dokle se prostire saradnja Aćifa Bljute sa Nijemcima? Da li je ona imala ideološki duh ili je, jednostavno, bila polititički oportunizam vremena? Šta znači saradnja Aćifa Bljute sa albanskim prvacima Kosova, ne komunistima i Vladom Tirane i njegovo učešće, zajedno sa drugim ličnostima, u Prizrenskoj ligi

          Četvrto, da li je uloga i doprinos Aćifa Bljute u toku rata za odbranu Novog Pazara i protiv četničkih formacija i onemogućavanje novog genocida i procesa srbizacije, odnosno osiguranje biološke egzistencije i očuvanja etničkog i vjerskog identiteta Sandžaka, ili saradnja sa Nijemcima, jedan od glavnih razloga da su ga partizani komunisti strijeljali i žigosali njegovu ličnost punih nekoliko decenija?

           Peto, šta misle aktuelne ključne figure u Sandžaku, Kosovu, Albaniji, Srbiji o figuri Aćifa Bljute i ima li kontradikcija u vezi sa njegovom ulogom i značajem?

Knjiga se dijeli na nekoliko poglavlja u kojima se prezentuje ličnost Aćifa Bljute u nekoliko značajnih momenata života: okolnosti i mjesto gdje je rođen; školovanje, povratak i njegovo uključenje u politiku; njegova uloga u osnivanju i djelatnosti Džemijeta; njegova aktivnost u sprječavanju iseljavanja i uticaj koji je imao u političkim tokovima nakon ukidanja Džemijeta; okupacija Sandžaka i Kosova, organizovanje vlasti radi odbrane Sandžaka od četničkih napada; njegova aktivnost u Drugoj Prizrenskoj ligi, ulazak komunista, predaja i njegova likvidacija.

Neki naučnici, svojim gledištima, pokušavaju osporiti njegovu pozitivnu ulogu u svim dešavanjima uoči i tokom Drugog svjetskog rata na području Sandžaka, ali ne mogu, na osnovu pretpostavki, zasnivati svoje teorije i jednostavno brisati ovu ličnost i na osnovu toga tumačiti historiju Sandžaka. Period od njegovog ulaska u politiku, i do kraja života, služiće kao upotpunjavanje ovih saznanja.

                  Život i djelo Aćif ef. jeste odličan primjer nastojanja i neprestane borbe naroda Sandžaka u zaustavljanju tendencija Srbije i Crne Gore za ostvarenje različitih genocidnih programa, za etničko čišćenje i izlazak Srbije na more preko Sandžaka, što je bio jedan od osnovnih razloga za teritorijalne pretenzije Srbije prema ovom prostoru. Konstantna nastojanja Srbije i Crne Gore da to ostvare, donekle su i uspjela, u prvom redu podjelom Sandžaka a njihova intenzivna politika asimilacije i pritisci na iseljavanje stanovnika ovih područja nikad nisu prestajali.

Opasnost za etničko čišćenje Sandžaka bila je permanentna a stanje postaje posebno teško kada Istočni Sandžak, prilikom dolaska Nijemaca, 1941. godine, ostaje dio Nedićeve Srbije. Postajući tada pravi lider, Aćif Bljuta preuzima na sebe ulogu da predvodi procese i preuzima situaciju u svoje ruke da bi odbranio stanovništvo koje je bilo ugroženo od četničkih snaga, koje su svojim programom planirale etničko čišćenje Sandžaka od nesrba.

U toku istraživačkog rada na ovoj knjizi nastojao sam napraviti jedan kritički osvrt o događajima koji se tiču Aćifa Bljute. Također, pokušao sam da osvijetlim mnoge aspekte neosvijetljene do sada, da identificiram greške i nenaučni pristup tendencioznih autora.

Na kraju, želim da zahvalim,u prvom redu prof. dr. Nedžmedinu Spahiju, kao i prof. dr. Fatmiru Sejdiu i Flamuru Gašiju, koji su mi omogućili da dođem do određenih saznanja kako bih uspio zaokružiti studiju. Bez moralne podrške dr. Sulejmana Ugljanina i pomoći osoblja Arhiva „Ras“ iz Novog Pazara, na čelu sa dr. Hivzom Gološem, sigurno da ne bih uspio. Zahvalnost, također, i dr. Harunu Crnovršaninu, dr. Redžepu Škrijelju,  bez čije pomoći ova knjiga ne bi bila potpuna. Dodatni motiv da se bavim ovim periodom albanske diplomatije i historiografije pružali su mi prof. Fazli Hajrizi, dr. Hakif Bajrami, dr. Jusuf Osmani, zatim naučni radnici Instituta historije Albanološkog instituta, kao što je prof. dr. Zumer Neziri, i drugi.

Na kraju, koristim priliku da izrazim iskrenu zahvalnost svima onima koji su doprinjeli, svojim sugestijama, primjedbama i dopunama, da kompletiram ovaj rad. Njihova bespoštedna angažiranja, također, uticala su da ova tema zadobije formu i sadržaj u skladu s mojim pretenzijama za jedan pristup i naučnu metodologiju. Sigurno je da je bilo nemoguće iscrpiti sve potrebne, značajne materijale za ovu studiju. Stoga očekujem svaku primjedbu i sugestiju koja će služiti kvalitetu, objašnjenju i upoznavanju, što dublje i šire, značajnih okolnosti koje karakteriziraju ličnost Aćifa ef. Hadžiahmetovića Bljute.