I ako je bilo propisano pravo prvenstva u naseljavanju, velik broj činovnika podneo je molbe za naseljenje. Pošto im zemljoradnja nije bila zanimanje, davali bi zemlju u zakup, ali to nije bilo u interesu srpske vlade i njene agrarne politike, koja je imala u vidu i raskidanje feudalnih odnosa, Agrarni interesenti su podnosili molbe Ministarstvu narodne priv- rede. U njoj su morali navesti broj članova porodice, njihovu starost, pol, zanimanje, mesto stanovanja i broj stoke i alata. Morali su podneti i uve- renje opštinskog suda o imovnom stanju i vladanju, odnosno o političkim ubeđenjima.
Naseljenici su imali pravo na besplatan prevoz železnicom, a oni iz inostranstva bili su oslobođeni od plaćanja carine. Oni kojim je odobreno naseljenje morali su to učiniti u roku od šest meseci od dana donošenje rešenja, a ako su bili strani državljani, u tom roku su morali primiti srpsko državljanstvo.
Uredba je predvidela u 17. članu da se naseljenicima može oduzeti dodeljeno zemljište ako ga dve godine ne budu obrađivali, ako se utvrdi da su podneli uverenja s neistinitim podacima, ako je neko od članova porodice imao veze s odmetnicima i pomagao ih i ako naseljenik iz inos- transtva ne primi srpsko državljanstvo. Ova rešenja je donosio ministar narodne privrede i bila su izvršna. Naročito se obračala pažnja da nase- Tjentei i agrarni interesenti ne održavaju veze s protivnicima nove vlasti, odnosno odmetnicima od srpske vlasti, koja je želela da u novim oblastima pojača srpski živalj a nesrpsko stanovništvo potisne, smatrajući ga nepou- zdanim, naročito na Kosovu, gde su većinu stanovnika činili Albanci.
Iako je Uredba o uređenju sudova i sudskom postupku zabranila kupoprodaju nepokretnosti, ipak su prodavane i kupovne pa je kasnije Uredba o naseljavanju to ozakonila. Iseljavanje domaćeg stanovništva s Kosova, u prvom redu Albanaca, pojačano je naročito 1913. i 1914) godine, kada se iseljavaju u Tursku i Albaniju. Porodice koje su se iseljavale Zelele su da svoja imanja prodaju bilo za kakvu cenu. Kupci su bili siro- mašni zemljoradnici koji su živeli izvan područja Kosova, pretežno oni koji su bili bliže Kosovu i staroj granici Srbije. Za ono malo svoje imovine mogli su uzeti dva-tri puta veću površinu znatno boljeg kvaliteta, Kupovali su ovu zemlju po vrlo niskoj ceni i činovnici, pa i ministri, među kojim i predsednik srpske vlade Nikola Pašić, koji je kupio tri hiljade hektara na Gazimestanu kod Prištine.
Palnsko naseljavanje na osnovu Uredbe o naseljavanju novooslobođenih i prisajedinjenih oblasti počelo je u leto 1914. godine, u režiji državnih odnosno agrarnih organa. Pripreme za to popis državnih imanja koja su bila predviđena za naseljavanje bile su u početnoj fazi, Ratne prilike prekinule su tek započeti rad. Istina, u državnoj režiji naseljena je srpskim porodicama okolina Skoplja iz Trakije (Bajramič i Karadža Ali), a na Kosovu Tankosić kod Uruševca,
Osim ovog, pojedinci su se naseljavali na Kosovu putem kupovine zemlje u Šipolju kod Kosovske Mitrovice, Breznici kod Vučitrua, Ra- skovu i Velikoj Reci, Gotovo u svakom selu u dolini Laba mogla se naći neka autokolonistička porodica iz starih granica Srbije
Rat je prekinuo ne samo naseljavanje u državnoj režiji nego i poje- dinačno. Mnoge porodice koje su se već naselile osećaju se nesigurnim u novoj sredini pa se vraćaju u stari kraj, mada ih je dosta čitav rat provelo na kupljenim imanjima, nalazeći zajednički jezik i uspostavljajući dobro- susedske odnose s komšijama Albancima. U mnogim selima naseljenici su ostavili komšijama svoju imovinu na čuvanje……
….
Agraral odnosi u delu Kosova pod Crnom Gorom
Deo Kosova koji je pripojen, Crnoj Gori znatnije je naseljen od onog koji je pripao Srbiji. Prva mera koju je Crna Gora preduzela u tom prvaçu bilo je formiranje Agrarne komisije, koja je počela rad u decembru (1913. Njen zadatak bio je da popiše stanovništvo sa svom njegovom ne- pokretnom imovinom, da inventariše državnu imovinu kojom će se raspo- lagati pre naseljavanja Crnogoraca u Metohiji i imovinu manastira i va- kufa. Komisija je podelila rad po sekcijama, a popis u selima poveren, je predsednicima opština.
Prilikom rada na terenu Komisija nije bila bezbedna njen rad ometali su odmetnici od nove vlasti, kačaci, pa joj je bila određena vojna zaštita. Imala je i geometre, Premeravanje zemljišta bilo je dosta sporo. Teško je bilo utvrditi svu državnu zemlju. Tražene su tapije izdate pre 50 godina, što je stvaralo velike teškoće, jer je prenos vlasništva za vreme turske države vršen sve do 1912. godine pa ako bi se ova klauzula striktno primenila, dolazilo bi do uzurpacije imovinskih prava zagarantovanih crno- gorskim Građanskim zakonom, koji se primenjivao i u novopripojenim oblastima. Nije onda ni čudno što se prilikom premera i popisa imovine nailazilo na teškoće jer je i samim članovima Komisije u većini slučajeva bilo jesno da se uzurpira imovina Albanaca, koji su na taj način prisilja- vani da se sele u Tursku i Albaniju,
Komisija je, i pored svih ovih teškoća, do 20. marta 1914, premerila 4.373 rala, Vlada nije bila zadovoljna, jer je njen stav bio da se u Meto- hiji mora naći za naseljavanje 55.000 rala pa je marta 1914. raspustila ovu komisiju a geometrima koji su radili s njom naredila da se jave ge- neralu Radomiru Vešoviću, koji će rukovoditi daljim radom na naselja- vanju u Metohiji.
Tada je u fond za naseljavanje uneta samo carska merajas, bez poseda aga i begova, pa i onih koji su odbegli. Većinom to je bilo neo- brađeno zemljište koje je trebalo krčiti i privesti kulturi,
U tadašnjim političkim prilikama nije se ni pomišljalo na raskidanje leudalnih odnosa u novoprisajedinjenim oblastima. Verovatno, čekala se povoljnija politička klima. Glavni cilj nove vlasti bio je da se učvrsti u tek pripojenim oblastima i pridobije begove i age na taj način što nije dirala u njihova feudalna prava i što ih je birala u svoje organe i komisije za naseljavanje. Agrarna komisija je u okolini Đakovice odvojila (26.000 rala na koje je, prema planu, trebalo naseliti oko 500 porodica.
Da bi se naseljavanje moglo planski obavljati, bila je potrebna za- konska regulativa pa je 27. februara 1914. donesen Zakon o naseljavanju novooslobođenih predjela Crne Gore, koji je proglasio državnom svu zemlju u novim krajevima za koju niko nije imao dokaz o pravu svojine. Država je zadržala pravo preče kupovine zemije privatnih vlasnika.
Pre ovoga zakona Ministarstvo unutrašnjih dela donelo je 16. ja- nuara 1913. naredbu kojom je svaka kupovina zemlje posle ulaska crno- gorske vojske u nove krajeve proglašena nevažećom. Ovo je učinjeno zato da se suzbije špekulacija u kupoprodaji zemlje, jer je njena cena bila vrlo mala pa su je kupovali razni špekulanti, oni kojim zemljoradnja nije bila osnovno zanimanje, da bi je kasnije preprodavali. Ponuda je bila veoma velika, zato što se tada Albanci uveliko iseljavaju u Albaniju i Tursku pa su nastojali da za svoju imovinu dobiju bar nešto. S druge strane, crnogorskoj državi išlo je u račun da napuštena imanja proglasi bezvlasničkim, odnosno državnim,
Prema ovom zakonu, vlasnik zemlje koji je hteo da je proda bio je obavezan da obavesti o tome Glavni odbor za naseljavanje novooslobo- denih krajeva, koji je najdalje za pola godine otkupljivao zemlju za državu, ili odobravao njenu prodaju. I ovaj zakon proglašava nevažećom svaku
kupovinu zemlje od ovih pripojenih krajeva do dana njegovog donošenja. Glavni odbor za naseljavanje sačinjavali su četiri člana i delovoda. Imenovao ga je kralj, na predlog ministra unutrašnjih dela i po saglasnosti Ministarskog saveta, s mandatom od tri godine. Po potrebi obrazovani su i mesni odbori za naseljavanje, čiji su članovi imenovani na isti način.
Prema ovom zakonu, pravo na naseljenje imali su svi oni koji su se bavili zemljoradnjom, ali se i zanatlijama dopuštalo naseljavanje ako je njihovo zanimanje bilo od koristi za seosko stanovništvo, odnosno za poljoprivrednu proizvodnju.
Zemlja je davana naseljenicima besplatno, a ako ju je država otko- pila, naseljeniku se mogla ustupiti po ceni koštanja, dodajući troškove. U O ovim slučajevima naseljenici su u stvari kupovali od države zemlju skuplje nego što bi je mogli kupiti od privatnika. Jedna porodica mogla je dobiti na obradu 15-20 rala (4,000 m²) i 40 ari za plac, a mnogočlanoj porodici dodeljivalo se još po pet rala za svakog muškog člana. Zanatlije koje su dobile rešenja o naseljavanju mogle su dobiti po 6 rala i 50 ari za kućni plac. str 26, 27
Razgovor o ovom članaku