Prostor Stare Raške odnosno Raške oblasti ili Sandžaka s jedne strane spaja Srbe iz Srbije sa Srbima iz Crne Gore i Hercegovine, a s druge strane taj isti prostor spaja balkanske muslimane od Bosne i Hercegovine do Albanije.

Nakon raspada Savezne Republike Jugoslavije/Državne zajednice Srbija i Crna Gora (2006), prostor granicom presečene Stare Raške neformalno čine opštine u Republici Srbiji: Priboj, Nova Varoš, Prijepolje, Novi Pazar, Sjenica i Tutin, kao i opštine u Crnoj Gori: Pljevlja, Bijelo Polje, Berane, Petnjica, Rožaje, Plav i Gusinje (opština Petnjica formirana je 2013. izdvajanjem iz opštine Berane, a opština Gusinje formirana je 2014. izdvajanjem iz opštine Plav). [1]

Prema popisu iz 2011. pravoslavni Srbi (s manjim brojem Crnogoraca, na tom prostoru uglavnom srpske orijentacije) čine skoro 40% stanovništva dok skoro 58% čine muslimani od kojih se uglavnim svi izjašnjavaju kao Bošnjaci. Na prostoru Stare Raške u Republici Srbiji živi svega 284 Albanaca, a u Crnoj Gori 3.777 Albanaca: ukupno 4.061 Albanaca ili 1,05% stanovništva Stare Raške. Čak i ako posmatramo samo opštine koje naležu na Kosovo i Metohiju i Albaniju (Novi Pazar, Tutin, Rožaje, Plav i Gusinje), Albanci čine samo 2,3% stanovništva.

Zbog čega je uz navođenje činjenica o nacionalnoj pripadnosti Srba i Bošnjaka, važno da se pomenu i Albanci uprkos zaista malenom broju njih, makar deklarativno izjašnjenih, koji živi u Staroj Raškoj? Prvo, ti Albanci su uglavnom srpskog etničkog porekla. Reč je posebno o rimokatoličkim Klimentima koji su na prostor Pešterske visoravni naseljavani od 1700. godine u vreme kada su već bili albanizovani a u Staroj Raškoj su islamizovani.[4] Dalje, useljavanje ovih pešterskih Albanaca u Novi Pazar bilo je izraženije od bilo kog drugog useljavanja u taj grad od početka 18. veka do danas. Vremenom su, tokom saživota sa brojnijim Srbima i muslimanima slovenskog porekla od Novog Pazara do Sjenice, primili srpski jezik i skrajnuli albanske običaje.[5] Međutim, albanski faktor nije mirovao. Muslimani srpskog/slovenskog jezika u Staroj Raškoj, današnji Bošnjaci, već dva puta su u proteklih oko 150 godina bili uključeni u proces stvaranja velikoalbanske ideje i države. To se prvo dogodilo pristupanjem njihovih plavsko-gusinjskih prvaka Prizrenskoj ligi (1878), a drugi put stvaranjem kvinsliške Velike Albanije, koja je zaposela i južnu Staru Rašku, i etničkim omeđavanjem kolaboracionističke „Male Albanije“, s centrima u Kosovskoj Mitrovici i Novom Pazaru, koja se samo formalno nalazila u sastavu okupirane Srbije (1941–1944).

Čini se da tihi proces ovog tipa, treći velikoalbanski talas, traje u Novom Pazaru sada, već petnaestak godina, jer kod jednog dela Bošnjaka postoji dvoslojni bošnjačko-albanski identitet, kako kod onih koji imaju albansko poreklo tako i kod onih čiji su preci bili izloženi osmanskom i austrougarskom inženjeringu albanizacije (1878–1912, 1916–1918). Na liniji Novi Pazar – Tutin – Rožaje – Plav – Gusinje bošnjačko-albanska prožimanja su najizričitija. Forma ovog talasa nije u potpunosti uobličena. Taj talas je izmešan, kao što je to i bošnjačko-albanski identitet, sa isto tako važnim okretanjem Bošnjaka iz Stare Raške i ka Bosni i Hercegovini.

Albansko poreklo imaju glavni muftija Islamske zajednice u Sandžaku–Srbiji Muamer Zukorlić čiji predak Zuk Orlje potiče iz albanskih Kuča, zatim predsednik Stranke demokratske akcije Sandžaka Sulejman Ugljanin iz sela Ugao koje su naselili Klimenti i predsednik Socijaldemokratske partije Srbije Rasim Ljajić poreklom iz Rugovske klisure koju su takođe naselili Klimenti.[6]

Zukorlić i Ugljanin su od 2009. počeli da stvaraju kult velikoalbanskog ideologa i saradnika nacista Aćifa Hadžiahmetovića Bljute, poznatog i kao Aćif Bljuta i Aćif efendija. Uočava se i koordinacija Zukorlićevih poteza sa delovanjem albanskih separatista na Kosovu i Metohiji.

ALBANSKI KLINOVI U SRPSKOM ETNIČKOM TKIVU U 18. I 19. VEKU I VELIKOALBANSKA IDEJA U POLITICI SANDžAČKIH MUSLIMANA OD PRIZRENSKE LIGE (1878) DO POČETKA DRUGOG SVETSKOG RATA U JUGOSLAVIJI (1941)
U srpskom etničkom tkivu su od kraja 17. veka stvarani albanski klinovi. Prva seoba Srba (1690) i Druga seoba Srba (1740) ispraznili su Srbiju i Staru Srbiju. U ispražnjene zemlje Turci su naseljavali Albance koji su iz severne Albanije počeli da nadiru prvo na Kosovo i Metohiju, zatim sve do Zapadne Morave i Južne Morave, a s druge strane prema Vardaru. Zauzimanjem ovog prostora albanski klin je razdvojio Srbiju od Makedonije, od Niša do Skoplja, i presekao za Srbe vitalnu moravsko-vardarsku dolinu. Tokom srpske revolucije, ustanaka i ratova s Turcima u 19. veku, kako se Turska povlačila iz Srbije, u istom procesu povlačilo se albansko i drugo muslimansko stanovništvo.[7] Po oslobađanju jugoistočne Srbije 1878. albansko stanovništvo je napustilo i prostor „Topličkog Arnautluka“.[8] Time su na prostoru od Niša do Vranja izbijeni albanski klinovi. Međutim, albanski klinovi su nastavili da se razvijaju u našim zemljama koje su ostale pod Turcima, kako u Staroj Raškoj tako i u Makedoniji.

U vreme Berlinskog kongresa (1878), kada je odlučeno da Plav i Gusinje pripadnu Knjaževini Crnoj Gori, zajednička bošnjačko-albanska borba protiv crnogorske vojske osujetila je stavljanje Plava i Gusinja pod vlast Cetinja. Bošnjački prvaci iz plavsko-gusinjskog kraja stupili su u redove Prizrenske lige (1878) koja je zagovarala ujedinjenje Albanaca u jednu državu.[9] Poručili su 1879. Crnogorcima: „Znajte dok traje Šćipnija [Albanija] nećemo pustiti Plav i Gusinje“.[10] Dve etničke grupe muslimana (jedni koji su govorili slovenskim i drugi koji su govorili albanskim jezikom) su se tih godina mešali brakovima, bratimili i dali jedni drugima besu: zakleli su se po cenu života da će se boriti protiv Srba.[11]

Prizrenska liga je postala bedem Osmanskog carstva protiv daljih oslobodilačkih pokreta pravoslavnih Srba i Grka. Militantni islam se iz severne Albanije proširio na Kosovo i Metohiju i zapadnu Makedoniju. Velikoalbanska ideja suprotstavljena je ujediniteljskim naporima srpskog i grčkog naroda. Kroz velikoalbansku ideologiju se uočavao i panislamizam. Da bi osujetili ujedinjenje i spajanje pravoslavnih Slovena i Grka na Balkanskom poluostrvu, velikoalbansku ideju su podržavali i Austro-Ugarska i Velika Britanija.[12]

S tim u vezi, od austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine (1878) pa do srpskog oslobađanja Stare Raške od Osmanskog carstva u Prvom balkanskom ratu (1912–1913), a potom i tokom austrougarske okupacije Kraljevine Srbije (1916–1918), Austro-Ugarska i Turci su radili na postepenoj i tihoj albanizaciji muslimanskog stanovništva kako bi razbijale srpski etnički prostor. Albanizacija je sprovođena u pojasevima Mitrovica (Kosovska Mitrovica) – Novi Pazar – Sjenica i Peć – Rožaje – Pešter – Sjenica.[13] Uspostavljanjem srpsko-srpske državne granice između Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore na prostoru Stare Raške i Kosova i Metohije (1913) uklonjen je geopolitički klin koji su Beč i Istanbul zakucali kako bi osujetili srpsko spajanje.[14] To je bio korak od sedam milja ka ujedinjenju srpskog naroda koje je usledilo posle pobede Kraljevine Srbije u Prvom svetskom ratu – stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca/Jugoslavije (1918).

Ipak, namere za albanizaciju Stare Raške toliko su odmakle da su velikoalbanski ideolozi muslimane Stare Raške smatrali „posrbljenim Albancima“. S druge strane, etnička slika u Staroj Raškoj pred početak Drugog svetskog rata bila je u korist pravoslavnih Srba. Naime, od oko 254.000 stanovnika Stare Raške bilo je 57% Srba i 43% muslimana.[15]

Reis-ul-ulema Islamske verske zajednice Jugoslavije Fehim Spaho se u oktobru 1938. zamerio „[srpski i/ili jugoslovenski] nacionalno orijentisanim“ muslimanima u Novom Pazaru jer je privatno prespavao kod Aćifa Bljute.[16] Srbi muslimanske vere iz Stare Srbije i Južne Srbije su se inače žalili predsedniku jugoslovenske vlade Milanu Stojadinoviću da su skrajnuti i zapostavljeni.[17] Za razliku od muslimana srpske i turske nacionalnosti, muslimani albanske nacionalnosti su u to vreme iskazivali poseban verski fanatizam koji su dodatno uvećavali njihovi običaji i mentalitet.[18] Već 1941. i Fehim Spaho i Aćif Bljuta su se našli u službi okupatora: Spaho kao reis-ul-ulema u ustaškoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, a Bljuta kao velikoalbanski lider u Novom Pazaru.

ALBANIZACIJA DELOVA STARE RAŠKE I NACISTIČKO VIĐENjE VELIKE ALBANIJE KAO STUBA ISLAMA NA BALKANSKOM POLUOSTRVU (1941–1944)
Fašistička Italija je 12. avgusta 1941. pripojila Kosovo i Metohiju, zapadnu Makedoniju i delove Crne Gore (Plav, Gusinje i Rožaje) svom protektoratu Velikoj Albaniji. Kosovskomitrovački, vučitrnski i lapski srez u nemačkoj okupacionoj zoni uključeni su u sastav okupirane Srbije. Savet komesara u Beogradu doneo je 6. avgusta 1941. odluku da ovim srezovima pridoda i novopazarski srez i od njih formira Kosovski okrug sa sedištem u Kosovskoj Mitrovici. Vlast Milana Nedića je u decembru 1941. izvršila novu administrativnu podelu Srbije. Prema njoj, Kosovski okrug je preimenovan u Kosovskomitrovički okrug a pridodat mu je i studenički srez kako bi etnička slika bila povoljnija za pravoslavne Srbe.[19]

Nemci su Albancima iz Kosovskomitrovičkog okruga davali nadu da bi mogli postati „Mala Albanija“ koja bi se oslanjala na Veliku Albaniju.[20] Albanci se nisu mirili s tim da bi delovi teritorija pod njihovom etničkom dominacijom mogli da ostanu u sastavu okupirane Srbije. Tokom leta i jeseni 1941. njihovi lideri, na čelu sa Bedrijem Pejanijem, tražili su od nacističkih okupacionih vlasti da Velikoj Albaniji priključe Novi Pazar, Kosovsku Mitrovicu, Vučitrn, Sjenicu i Tutin. Ukoliko to Nemci ne bi prihvatili, alternativni albanski plan bio je da ih ubede kako treba da formiraju autonomno Kosovo, kao nemački protektorat, na prostoru od Novog Pazara do Skoplja. Pošto ovo nije bilo moguće, Nedićeva vlast je pristala da načelnik Kosovskomitrovičkog okruga bude Albanac i da načelnici srezova u Kosovskoj Mitrovici, Novom Pazaru, Podujevu i Vučitrnu budu Albanci. Vlasti u Kosovskomitrovičkom okrugu, na čelu sa Džaferom Devom, formirale su albansku žandarmeriju.[21]

Albanski lideri iz Kosovskomitrovičkog okruga ni nadalje nisu imali nameru da odustanu od velikoalbanskog projekta. Od Nemaca i Italijana su očekivali da u nekom trenutku pristanu na prisajedinjenje i delova okupirane Srbije, ne samo od Novog Pazara preko Kosovske Mitrovice do Skoplja i Kumanova, već su pretendovali i na prostor skoro do Kraljeva i Niša. Da bi se to ostvarilo bilo je potrebno sprovesti albanizaciju ciljanog prostora, prvo u Novom Pazaru gde je Džafer Deva računao na podršku Aćifa Bljute, albanskog političara poreklom iz Đakovice, i Ahmeta Dace, albanskog trgovca poreklom iz Rožaja. Obojica su bili iz Novog Pazara.[22]

Aćif Bljuta, koji je bio na sastanku „albanskih narodnih prvaka“ 21. aprila 1941. u Kosovskoj Mitrovici, vratio se u Novi Pazar kako bi uspostavio albansku vlast. Bljuta i Daca su nasilno preuzimali institucije od Srba, ustanovili su albansku civilnu i policijsku vlast. Pod Bljutinom komandom, kao predsednika Albanskog narodnog saveza u Novom Pazaru, počeo je progon Srba. Na sednici Albanskog narodnog saveza tokom juna 1941. doneta je odluka da se Novi Pazar i deževski srez pripoje Velikoj Albaniji, ali Nemci nisu imali nameru da to prihvate. Aćif Bljuta je bio očajan, nije želeo da Novi Pazar makar i samo formalno ostane u okupiranoj Srbiji. Tražio je objašnjenje i instrukcije u Tirani gde su mu rekli da će Novi Pazar biti pripojen Velikoj Albaniji kada nacisti pobedom okončaju rat.[23]

Jedan deo verskih službenika Islamske verske zajednice u Novom Pazaru podržavao je albanizaciju. Učitelji koji su dovedeni iz Velike Albanije podučavali su decu da su sandžački muslimani albanskog porekla. Muškarci su morali da nose albansku kapu (keče), albanizovani su nazivi ulica i radnji, javno su prikazivane karte Velike Albanije u koju su stavljeni Novi Pazar, Tutin i Sjenica. Novi Pazar je odavao utisak albanske varoši. Istovetan proces dešavao se i u Tutinu. Otpor tome pružale su sandžačke strukture koje su se bile za priključenje Bosni i Hercegovini odnosno Nezavisnoj Državi Hrvatskoj kao i muslimani komunističke orijentacije.[24]

Od oktobra do decembra 1941. vojnici Jugoslovenske vojske u otadžbini (četnici) su vodili žestoke borbe između Raške i Novog Pazara sa velikoalbanskim snagama pod komandom Šabana Poluže, koje su Bljuti pristigle kao pomoć iz ozloglašene Drenice. Smatralo se da je Bljutina mržnja prema Srbima „monstruozna“.[25] Novi Pazar je ostao pod velikoalbanskom okupacijom do 30. novembra 1944. kada ga je oslobodila Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije (partizani).[26] Aćif Bljuta je odlukom Vojnog suda Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije od 19. januara 1945. proglašen za narodnog neprijatelja i osuđen na smrt streljanjem koje je izvršeno 21. januara 1945.[27]

Komandant nacističkog šucštafela (SS) Hajnrih Himler je zagovarao islamsku „neustrašivost“ za razliku od hrišćanske „mekoće“ i predložio je u novembru 1942. stvaranje SS divizije koju bi činili bosanskohercegovački muslimani. Adolf Hitler je podržao predlog i u februaru 1943. izdao naređenje o regrutaciji za ovu SS diviziju.[28] Povodom stvaranja SS Handžar divizije u Sarajevo je u aprilu 1943. doputovao veliki muftija Jerusalima Hadži Amin El Huseini. Delegacija Albanaca sa Kosova i Metohije tom prilikom mu je poklonila „mač Islama“.[29] Stoga su Himler i El Huseini 19. maja 1943. potpisali nacističko-islamistički sporazum povodom formiranja SS Handžar divizije sastavljene od bosanskohercegovačkih muslimana i manjeg broja Albanaca. Ovaj sporazum nije predviđao stapanje nacizma sa islamizmom niti je nametao prihvatanje nacističke ideologije bosanskohercegovačkim muslimanima, već se radilo o tome da će se nacistička i islamistička ideologija boriti protiv zajedničkih neprijatelja.[30]

Kako bi im digao moral, El Huseini je u novembru 1943. posetio bojovnike SS Handžar divizije na obuci u nemačkom gradu Nojhameru i pozvao ih i jedne i druge, bosanskohercegovačke muslimane i Albance, na borbu protiv Srba za očuvanje islama na Balkanu.[31] Na osnovu istog nacističko-islamističkog sporazuma 1944. formirane su bosanskohercegovačka SS Kama divizija i albanska SS Skenderbeg divizija.[32] Nemačke obaveštajne službe radile na tome da Velika Albanija postane muslimanski stub na Balkanskom poluostrvu što je velikoalbanske nacionaliste i radikalne islamiste zajednički približilo nacistima. Nacisti su imali nameru da preko Stare Raške povežu bosanskohercegovačke i sandžačke muslimane sa Velikom Albanijom koja je dalje trebalo da posluži kao most ka islamu na Bliskom istoku.[33]

U nacističko-islamističkoj saradnji Albanci su bili jači oslonac i čvršće uporište od muslimana u Bosni i Hercegovini i Staroj Raškoj. Dok su Albanci bili etnički jedinstveni i posve nemilosrdni, muslimani slovenskog porekla bili su podeljeni na Srbe, Hrvate, Bošnjake, a deo njih u Staroj Raškoj se opredelio za Albance.

VELIČANjE VELIKOALBANSKOG IDEOLOGA AĆIFA BLjUTE I NOVOPAZARSKO POVEZIVANjE ALBANSKIH NITI POČETKOM 21. VEKA
Građanski rat u SFR Jugoslaviji (1991–1995) i Rat na Kosovu i Metohiji koji je pratila agresija NATO pakta na SR Jugoslaviju (1998–1999) doveli su do buđenja ideologija koje su tokom Drugog svetskog rata u okupiranoj Kraljevini Jugoslaviji bile uzdanica nacističkom Trećem rajhu. U Hrvatskoj se povampirilo ustaštvo,[34] u Bosni i Hercegovini i Staroj Raškoj (Sandžaku) mladomuslimanske ideje,[35] Crnoj Gori se dogodila eksplozija sećanja na crvenohrvatske (dukljanske) separatiste,[36] a albanski secesionisti nikada nisu ni prestajali da veličaju velikoalbansku ideju.[37]

Buđenje ideologije saradnika okupatora, na albanskim tragovima, desilo se u prvoj deceniji 21. veka i u Novom Pazaru. Počnimo prvo od knjige Kako se kalio Sandžak: ilustrovana historija Bosne, Sandžaka i Kosova koja je 2005. objavljena u Frankfurtu na Majni. Autori knjige su Harun Crnovršanin i Nuro Sadiković. Knjiga se može naći u knjižari El Kelimeh, izdavačke kuće Islamske zajednice u Sandžaku–Srbiji na čijem je čelu glavni muftija Muamer Zukorlić. Na koricama knjige dominiraju bošnjački ratni predsednik Alija Izetbegović i komandant takozvane Oslobodilačke vojske Kosova (UČK) Adem Jašari. Iz naslova knjige i sa korica, kao i iz sadržine knjige, uočava se potenciranje dvoslojnog sandžačkog identiteta, bošnjačkog i albanskog. Na karti Velike Albanije se nalaze srpski etnički prostori od Andrijevice i Berana sve do Niša i Vranja. Naravno, Novi Pazar, Tutin i Sjenica uključeni su i u ovu Veliku Albaniju. Sličnih primera u ovoj knjizi ima dosta.[38]

Osvrnimo se sada na delovanje Muamera Zukorlića, na bošnjačko-albansku nit koja se uočava kod njega. U julu 2008. je naglasio: „Mi Tursku doživljavamo kao svoju majku koja je pre sto godina, zato što je morala, ostavila svoju decu. Sada dolazi da ih vidi, Bosnu kao najstarije dete, ovo albansko što je ojačalo i nas u Sandžaku, kao najmanje i najmlađe dete, koje se najviše voli“.[39] Zukorlić, naravno, ima u vidu islamsku vezu koja spaja bošnjačke i albanske muslimane. Ali se čini da slučajno ili namerno greši kada je reč o „najstarijem detetu“. Naime, „najstarije i najjače dete“ je albansko. Dok Bošnjaka ima možda oko dva i po miliona, Albanaca na Balkanskom poluostrvu ima oko četiri i po miliona. Bošnjaci su pritom podeljeni u tri izdvojene geografske celine, Cazinsku Krajinu, centralnu Bosnu i Staru Rašku (Sandžak). Bošnjaci nemaju svoj entitet u Bosni i Hercegovini. Dok neki od njih iz Cazinske Krajine gledaju ka Zagrebu, neki iz Stare Raške su okrenuti ka Beogradu. Albanci imaju državu Albaniju i kvazidržavnu tvorevinu „Kosovo“, a obe su dobili uz pomoć zapadnih sila.

Razmotrimo sada kakve vidove „sandžačke autonomije“ Muamer Zukorlić ima na umu, promislimo šta odbacuje, gde se maskira a na čemu radi. Tako ćemo uočiti bošnjačko-albansku nit u njegovom delovanju.

Prvo ćemo naravno eliminisati jedan neformalan nacistički predlog iz oktobra 1943. o sandžačkoj autonomiji u okviru moguće srpske konfederacije koju bi činili Srbija, Sandžak i Crna Gora. Nacisti, na koncu, nisu želeli da prihvate stvaranje ikakve veće srpske države na Balkanskom poluostrvu.[40] Taj model autonomije Zukorlić nikada nije ni uzeo u obzir.

Komunistička partija Jugoslavije je 20. novembra 1943. u Pljevljima osnovala Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Sandžaka kao privremenu autonomiju zbog ratnih potreba. Kako za autonomiju nije bilo istorijskog ni etničkog uporišta, Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Sandžaka je 29. marta 1945. u Novom Pazaru donelo odluku o gašenju i podeli Stare Raške između Srbije i Crne Gore granicom koja postoji i danas.[41] Na sednici Bošnjačkog nacionalnog sabora koji su činile pristalice muftije Zukorlića, 14. jula 2010. usvojena je deklaracija kojom se „formira odbor za obnovu Narodnog vijeća Sandžaka“ (nekadašnje Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Sandžaka).[42] Zukorlić je često javno govorio o ovome ali je njegova iskrenost bila potpuno neubedljiva. Obnavljanje privremene autonomije prema komunističkom modelu, koju zagovara islamski verski lider, posve je neverovatno. Posebno ako se ima u vidu da je Stara Raška podeljena granicom između Srbije i Crne Gore.

Radi se o paravanu kako bi se zamaskirao najrealniji karakter autonomije ili separatističkih stremljenja za koje se zalaže Zukorlić. Razvoj događaja u poslednjih nekoliko godina, na prvom mestu u Novom Pazaru, pokazao je da će se namere za stvaranjem sandžačke autonomije kretati oko bošnjačko-albanskog konteksta koji vuče koren iz politike Aćifa Bljute.

Reis-ul-ulema Islamske zajednice Bosne i Hercegovine Mustafa Cerić i glavni muftija Islamske zajednice u Sandžaku–Srbiji Muamer Zukorlić posetili su od 6. do 8. avgusta 2009. albanske separatističke institucije na Kosovu i Metohiji i Islamsku zajednicu Kosova. Cerić se u mauzoleju u Prekazu poklonio Ademu Jašariju. Na kraju posete na glavu je stavio keče.[43] Ovi gestovi bili su više od puke simbolike, posebno ako imamo u vidu da je Zukorlić u maju 2009. izjavio: „Nijednu krupnu odluku ne donosim bez konsultacija s reisom Cerićem“, a potom i „beogradski režim se prema Sandžaku ponaša kao ranije prema Kosovu gde su dobili šta su dobili“.[44] Cerić i Zukorlić su se s Kosova i Metohije vratili u avgustu 2009. i nije trebalo mnogo da velikoalbanski duh i na novopazarskom prostoru ponovo ugleda svetlost dana. Zukorlićeva pretnja „kosovskim scenarijom“ u Staroj Raškoj podgrevana je stvaranjem kulta Aćifa Bljute.

Fudbalski klubovi Novi Pazar i Crvena zvezda iz Beograda igrali su 28. oktobra 2009. utakmicu Kupa Srbije. Crvena zvezda je pobedila sa 1:0 ali to je manje važno. Mnogo je važnije što je utakmici prisustvovao glavni muftija Muamer Zukorlić koga je novopazarska publika pozdravila povicima „muftija, muftija“. To je bio „prvi put“ da Zukorlić prisustvuje sportskoj manifestaciji.[45] Navijači Novog Pazara su razvili transparent „Stadion Aćif efendija“.[46] Budući da je Aćif Bljuta 1945. osuđen kao narodni neprijatelj, Republičko tužilaštvo je u novembru 2009. pokrenulo prekršajni postupak protiv Fudbalskog kluba Novi Pazar i najavilo podizanje krivičnih prijava protiv osoba koje su nosile transparent.[47]

Koliko je problem postao dubok svedočili su naredni incidenti. Da bi sprečio izgradnju obdaništa u novopazarskom naselju Hadžet, na mestu gde su u januaru 1945. partizani izvršili smrtne presude nad Aćifom Bljutom i njegovim saradnicima, Zukorlić je inicirao pokret svojih sledbenika kako bi osvojio ovu lokaciju. Budući da je obdanište građeno u skladu sa zakonima, lokaciju je štitila srpska žandarmerija i policija. Uprkos tome, 4. septembra 2010. više hiljada Zukorlićevih pristalica napalo je bezbednosne snage Republike Srbije.[48] Sekularni turski zvaničnik kazao mi je 10. septembra 2010. da su iza ovog napada stajale „dve evropske zemlje“.[49] Pored toga, američki godišnji izveštaj o verskim slobodama za 2010, koji beleži najsitnije povrede verskih prava, nije ni rečju pomenuo da je Islamska zajednica u Sandžaku–Srbiji na čelu sa Zukorlićem na Hadžetu napala srpsku žandarmeriju i policiju.[50] U ovom slučaju očit je rukopis zapadnih službi.

Bivši komandant Združenih snaga bezbednosti Vojske Jugoslavije i Policije Srbije u Kopnenoj zoni bezbednosti general Ninoslav Krstić izjavio je 1. novembra 2010. da su ekstremistički potezi Albanaca i muftije Zukorlića koordinisani i da im je cilj cepanje Srbije. Povod za to bili su potpisi podrške albanskih vođa u južnoj Srbiji Ragmija Mustafe (predsednik opštine Preševo) i Jonuza Muslijua (predsednik opštine Bujanovac) za stvaranje „Velike Albanije“ koju bi činili Albanija, Kosovo i Metohija, jug centralne Srbije, zapadna Makedonija, delovi istočne Crne Gore i delovi južnog Epira u Grčkoj.[51] General Krstić je bio veoma relevantan tumač događaja. Komandovao je ulaskom srpskih vojnih i policijskih jedinica u Kopnenu zonu bezbednosti uz administrativnu granicu s Kosovom i Metohijom (14. mart – 31. maj 2001) čime su okončani oružani sukobi srpskih odbrambenih snaga sa albanskim teroristima u Preševu i Bujanovcu (2000–2001) i makedonskih odbrambenih snaga sa albanskim teroristima u zapadnoj Makedoniji (2001).

Koordinacija albanskih separatista na Kosovu i Metohiji, jugu centralne Srbije i Zukorlićeve politike mogla je da se uoči i 2011. godine. Reč je bojkotu popisa stanovništva u Republici Srbiji u oktobru 2011. na koji su pozvali „svi albanski odbornici“ u Preševu, Bujanovcu i Medveđi[52] i glavni muftija u Novom Pazaru Muamer Zukorlić. Ipak, dok su se Albanci odazvali pozivu svojih lidera, Zukorlićeva kampanja nije bila uspešna.[53] Poziv na bojkot popisa početkom septembra 2011. dogodio se samo mesec dana nakon upada specijalnih snaga kosovskih Albanaca ROSU (25. jul 2011), bivših pripadnika UČK, na administrativni prelaz Jarinje i pokušaja da zauzmu i administrativni prelaz Brnjak. Kao epilog ove krize na administrativnim prelazima potpisan je sporazum Beograda i Prištine o carinskom pečatu (2. septembar 2011), kojim je uspostavljena „kosovska carina“ na administrativnim prelazima Jarinje i Brnjak.[54] Zukorlić je time dobio poruku da su albanske oružane snage sposobne da izađu na administrativne prelaze u blizini Novog Pazara i Tutina, da srpska strana za to nema adekvatan odgovor, i da će u nekom momentu odatle stići podrška kakvu je Aćif Bljuta 1941. dobio od Šabana Poluže.

Zukorlić naravno nije sam u veličanju Aćifa Bljute. U tome su mu se pridružili i politički protivnici: Bošnjačko nacionalno vijeće u tehničkom mandatu na čelu sa Esadom Džudževićem i Stranka demokratske akcije Sandžaka na čelu sa Sulejmanom Ugljaninom. Džudžević je zajedno sa zamenikom gradonačelnika Novog Pazara Ahmedinom Škrijeljom (a Škrijelji su takođe poreklom Albanci) otkrio spomen ploču Aćifu Bljuti u Novom Pazaru (4. avgust 2012), u prisustvu ministra bez portfelja Republike Srbije Sulejmana Ugljanina.[55]

Ovaj događaj je izazvao burne reakcije. S jedne strane, muftija Zukorlić je izjavio: „Ako postoje neki elementi kolaboracije sa nemačkim okupatorom, svi znaju i prijatelji i neprijatelji da nije bilo nijednog elementa ideološke kolaboracije, već da se radilo o najnužnijem preživljavanju gde su se naši prvaci, na čelu sa Aćif-efendijom, borili svim mogućim sredstvima da ovaj narod sačuvaju. Oni koji se odriču Aćif-efendije, oni sa nama nemaju ništa. Oni su se odrekli naše vere, naše kulture, nacije i tradicije“.[56] Koje „naše nacije“? Aćif Bljuta nije bio Bošnjak već Albanac.

S druge strane, direktor Centra „Simon Vizental“ u Jerusalimu Efraim Zurof je kazao kako je postavljanje spomen ploče Aćifu Bljuti „nečuveno“, da je ta „vest tužna, ali da je deo šireg fenomena u istočnoj Evropi i pokušaja da se nacistički zlikovci predstavljaju kao heroji“.[57] Ministarstvo pravde i državne uprave Republike Srbije je u avgustu 2012. naložilo gradskoj upravi u Novom Pazaru da ukloni tablu ali se to do danas nije dogodilo.[58]

Podsetimo, od muslimana nije ni traženo da prihvate nacizam već da politički islamizam stave u funkciju borbe protiv zajedničkih neprijatelja. U taj kontekst ulazi i velikoalbanski ideolog Aćif Bljuta. Zukorlić, naravno, u svemu neće popustiti. Iako je poznato da su verski službenici Islamske verske zajednice u socijalističkoj Jugoslaviji radili na albanizaciji sandžačkih vernika, nije istraženo koliko se daleko s tim stiglo.[59] Ni sada nije poznato koliko daleko je Zukorlić spreman da ide ali se nešto svakako događa.

Optužbe da se u Novom Pazaru veliča velikoalbanska ideologija stigle su i iz krugova sandžačkih muslimana. Kopredsednik Sandžačkog intelektualnog kruga Ramiz Crnišanin je o Aćifu Bljuti izričito rekao: „Poslije okupacije Novog Pazara, on je uzeo prezime Bljuta i izjašnjavao se kao Albanac. Novi Pazar, Mitrovicu, Vučitrn i Podujevo proglasio je za Veliku Albaniju. Uveo je potpunu albanizaciju, u osnovne škole doveo je nove učitelje Albance i tražio da se natpisi pišu na albanskom jeziku“.[60] Ovakvih optužbi bilo je još pa je Zukorlić odlučio da pokaže i bošnjački karakter svojih sledbenika. Na ulice je 4. septembra 2014. u čast Aćifa Bljute izveo nekoliko desetina mladića u vojnim uniformama i s fesovima. Politika je javila da je „Zukorlić odao poštu Hitlerovom sledbeniku“.[61] Istoričar Salih Selimović je izjavio da su „muftijinoj vojsci“ samo nedostajali simboli SS Handžar divizije.[62] Neki albanski mediji na Kosovu i Metohiji su bili zatečeni ovim karakterom „muftijine vojske“ posebno kada se radi o kontekstu vezanom za velikoalbanskog ideologa Aćifa Bljutu. Prištinski portal Telegraf je tim povodom podsetio da je televizija Top čenel iz Tirane javila da je Zukorlić „poreklom Albanac ali da se uprkos tome izjašnjava kao Bošnjak“.[63]

Optužbe da Zukorlić veliča velikoalbanskog ideologa, saradnike nacista i fašista, da je i sam sklon nekim od tih ideologija nisu poticale samo od Srba, Jevreja i sekularnih Bošnjaka. Kako bi ustanovio svoju strukturu na prostoru „južnog Sandžaka“ koji pripada Crnoj Gori, Zukorlić je ušao u sukob sa Islamskom zajednicom Crne Gore. Reis Islamske zajednice Crne Gore Rifat Fejzić je stoga naglasio: „Umberto Eko je rekao da je za fašizam svako neslaganje izdaja. Takav je način razmišljanja ideološke oligarhije iz Novog Pazara, g. Zukorlića i ljudi koji razmišljaju kao on. Šokiran sam njihovim izlivom fašizma i mržnje“.[64]

U osnovi je najverovatnije Zukorlićeva namera da preko Rožaja podriva Crnu Goru, radi na nekakvom objedinjavanju prostora, makar u prvom mahu, u kojem leže Novi Pazar, Tutin i Sjenica u Srbiji i Rožaje, Plav, Gusinje i Petnjica u Crnoj Gori. Taj „sandžački prostor“ prijanja uz Albaniju i Kosovo i Metohiju, odeljen je većinskim srpskim opštinama u Republici Srbiji, Crnoj Gori i Republici Srpskoj od Federacije Bosne i Hercegovine. Taj „sandžački prostor“ za velikoalbanske ideologe nosi albanski karakter, a danas možda bošnjačko-albanski karakter. Upravo su sve te opštine bile na zastavi „prirodne Albanije“ koja je letilicom spuštena na stadion Partizana tokom fudbalske utakmice Srbija – Albanija (14. oktobar 2014).[65] Ni Muamer Zukorlić ni Sulejman Ugljanin nisu reagovali na ovu provokaciju pa čak ni na teritorijalne pretenzije Albanaca na delove Stare Raške (Sandžaka). Da li je to slučajno? Ne, naravno da nije.

Zukorlićevo i Ugljaninovo veličanje Aćifa Bljute probudilo je „albansku nit“ u Novom Pazaru. Novopazarski istoričar Redžep Škrijelj je u avgustu 2012. izjavio: „Bošnjaci u Sandžaku su ponosni albanskom komponentom svog porijekla“.[66] Na društvenim mrežama se danas sve više uočava mišljenje mladih Bošnjaka: „70% sandžačkog stanovništva su Arnauti i do skoro se i služio albanski jezik“ ili „pamtim dobro da je moj djed rahmetli govorio arnautskim jezikom… tačno je i to da smo na silu asimilirani ali ništa zato kako smo na silu asimilirani tako isto možemo biti deasimilirani to nije problem samo je potrebna volja“.[67] Ponovimo, albanski ili velikoalbanski duh je pušten iz boce i veoma je prisutan u Novom Pazaru i okolini. Ugljanin je, kako bi se približio „kosovskom scenariju“, 20. februara 2015. rekao da je Srbija „šovinistička tvorevina“ i da će ako bude trebalo zatražiti „od NATO pakta da dođe da štiti Bošnjake“ u Staroj Raškoj.[68]

Dok se na prostoru Preševa i Bujanovca u južnoj Srbiji stvara albanski klin koji bi ponovo trebalo da odvoji Srbiju od Makedonije, u Novom Pazaru se početkom 21. veka uočava kreiranje bošnjačko-albanskog klina, sa elementima pripadnosti obema etničkim grupama, koji bi trebalo da sužava prostor, a kasnije i da ga zatvori, od Srbije prema Crnoj Gori i Hercegovini. I albanski klin na jugu Srbije i bošnjačko-albanski klin u Staroj Raškoj jednako bi mogli da budu u službi velikoalbanske ideje. Bošnjačko-albanski savez, zasnovan na mešovitim brakovima, bratimljenju i datoj besi pred Prizrensku ligu (1878) potkrepljen je donošenjem albanskog „mača Islama“ u Sarajevo (1943). Na albanizaciji prostora Stare Raške radili su Osmanlije, Austro-Ugarska, nemački Treći rajh, viđeniji lokalni političari, neki verski službenici islamske zajednice tokom čitavog postojanja jugoslovenske države, bilo da je reč o monarhističkom ili socijalističkom vremenu. Početkom 21. veka ideološka albanizacija Novog Pazara i okoline dobila je novo ruho, tiho ali traje. Kroz stvaranje kulta Aćifa Bljute, velikoalbanskog ideologa i saradnika nacista, stvara se ili neguje odnos prema dvoslojnom bošnjačko-albanskom identitetu.

UPUTNICE:
[1] Zavod za statistiku Republike Srbije, Popis stanovništva, domaćinstva i stanova 2011. u Republici Srbiji. Nacionalna pripadnost, Beograd 2012; Zavod za statistiku Crne Gore, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine. Stanovništvo Crne Gore prema polu, tipu naselja, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeroispovijesti i maternjem jeziku po opštinama u Crnoj Gori, Podgorica 2011.

[2] Zavod za statistiku Republike Srbije, Popis stanovništva, domaćinstva i stanova 2011. u Republici Srbiji. Veroispovest, maternji jezik i nacionalna pripadnost: podaci po opštinama i gradovima, Beograd 2013.

[3] Zavod za statistiku Crne Gore, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine. Stanovništvo Crne Gore prema polu, tipu naselja, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeroispovijesti i maternjem jeziku po opštinama u Crnoj Gori, Podgorica 2011.

[4] Jovan N. Tomić, O Arnautima u Staroj Srbiji i Sandžaku, Beograd 1913, 71-93.

[5] Ejup Mušović, Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara, Beograd 1979, 76-77.

[6] Ejup Mušović, nav. delo, 75, 209, 267, 277-278.

[7] Slavenko Terzić, Stara Srbija (XIX – XX vek): Drama jedne civilizacije, Novi Sad-Beograd 2012, 257-262.

[8] Miroslav Svirčević, Lokalna uprava i razvoj moderne srpske države: od knežinske do opštinske samouprave, Beograd 2011, 295.

[9] Mustafa Memić, Gusinjsko-plavska krajina u vrtlogu historije, Sarajevo 2008, 11, 57-59.

[10] Oslobođenje, nezavisnost i ujedinjenje Srbije i Crne Gore, priredili Milić F. Petrović, Pavle Stojković, Dušica Bojić, Beograd 1999, 32-33.

[11] Porijeklo Radončića i Zukorlića, The Bosnia Times, 16. novembar 2013; Biografija Ali-paše Šabanagića na sajtu Bošnaci.net, preuzeta iz knjige: Harun Crnovršanin, Nuro Sadiković, Sinovi Sandžaka, Frankfurt na Majni 1996.

[12] Slavenko Terzić, nav. delo, 116-120.

[13] Isto, 374.

[14] Milorad Ekmečić, Dugo kretanje između klanja i oranja: Istorija Srba u Novom veku (1492–1992), Beograd 2008, 298.

[15] Milutin Živković, „Dešavanja u Sandžaku od julskog ustanka do kraja 1941. godine“, Baština, sv. 31, Priština–Leposavić 2011, 249, 252.

[16] Arhiv Jugoslavije, zbirka Milan Stojadinović, fascikla 25 – Informacija, 26. oktobar 1938.

[17] Aleksandar Raković, „Milan Stojadinović i pitanje premeštanja sedišta jugoslovenskog reis-ul-uleme iz Beograda u Sarajevo“, u zborniku: Milan Stojadinović: politika u vreme globalnih lomova, urednik Miša Đurković, Beograd 2013, 252-256.

[18] Ljubodrag Dimić, Kulturna politika Kraljevine Jugoslavije 1918-1941, knj. 3, Beograd 1997, 120.

[19] Branislav Božović, Milorad Vavić, Surova vremena na Kosovu i Metohiji, Beograd 1991, 47-50, 192.

[20] Milutin Živković, nav. delo, 251.

[21] Branislav Božović, Milorad Vavić, nav. delo, 67-71, 86-88.

[22] Isto, 431-432.

[23] Isto, 39, 431-437.

[24] Mirko Ćuković, Sandžak, Beograd 1964, 80-81; Branislav Božović, Milorad Vavić, nav. delo, 436-439, 454.

[25] Branislav Božović, Milorad Vavić, nav. delo, 440-443.

[26] Mirko Ćuković, nav. delo, 536-537

[27] Harun Crnovršanin, Nuro Sadiković, Kako se kalio Sandžak: ilustrovana historija Bosne, Sandžaka i Kosova, Frankfurt na Majni 2005, 392-393.

[28] Jozo Tomasevich, War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: occupation and collaboration, Stanford 2001, 496.

[29] Ženi Lebl, Hadž-Amin i Berlin, Beograd 2003, 164-170; Branislav Božović, Milorad Vavić, nav. delo, 453.

[30] Jozo Tomasevich, nav. delo, 497.

[31] Ženi Lebl, nav. delo, 182-191; Branislav Božović, Milorad Vavić, nav. delo, 454.

[32] Ženi Lebl, nav. delo, 192-193; Branislav Božović, Milorad Vavić, nav. delo, 320-333.

[33] Branislav Božović, Milorad Vavić, nav. delo, 454-455.

[34] Boljkovac: U Hrvatskoj živi ustaštvo, Večernje novosti, 7. januar 2014.

[35] Džon R. Šindler, nav. delo, 30, 40-46.

[36] Slavenko Terzić, „Ideološki koreni crnogorske nacije i crnogorskog separatizma“, Slovo o Crnoj Gori: Uzdanica Južnog Srpstva (ili NDCG), uredio Slavenko Terzić, Podgorica 2001, 144-145.

[37] Velikoalbanske ideje na visokom nivou, Međunarodni radio Srbija, 15. januar 2014.

[38] Harun Crnovršanin, Nuro Sadiković, nav. delo, 465.

[39] Bošnjački ded Kulin ban, Politika, 17. jul 2008.

[40] Milan Ristović, Nemački novi poredak i Jugoistočna Evropa 1940/41-1944/45, Beograd 1991, 68-69.

[41] Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu, Beograd 1992, 563-568, 704-705.

[42] Deklaracija: Bošnjaci su konstitutivni narod u Srbiji, Mesihat.org, 14. juli 2010.

[43] Reportazh nga vizita e Reisit të Bashkësisë Islame të Bosnjës dhe Hercegovinës, Dr. Mustafa ef. Ceriç në Kosovë, http://shkodrar.wordpress.com/2009/09/28/reportaxh-nga-vizita-e-reisit-te-bashkesise-islame-te-bosnjes-e-hercegovines-dr-mustafa-ef-ceric-ne-kosove/

[44] Intervju Muamera Zukorlića za Regionalnu Televiziju Novi Pazar pred dolazak Mustafe Cerića u Staru Rašku, maj 2009.

[45] Crvena zvezda trijumfovala u Novom Pazaru, Pressonline, 28. oktobar 2009.

[46] Torcida Sandžak 1989, Sportal.rs, 5. novembar 2009.

[47] Tužilaštvo: Kazniti navijače Novog Pazara, Pressonline, 6. novembar 2009.

[48] Muftijini blokirali Pazar, Večernje novosti, 5. septembar 2010.

[49] Iz mog razgovora s turskim zvaničnikom, 10. septembar 2010.

[50] U. S. Department of State, July-December 2010 Report on International Religious Freedom.

[51] Ninoslav Krstić: Albanci i Zukorlić koordinisani, krajnji cilj dalje rasparčavanje Srbije, Nspm.rs, 1. novembar 2010.

[52] Albanci odlučno protiv popisa, Radio-televizija Srbije, 9. septembar 2011.

[53] Propao Zukorlićev poziv na bojkot popisa u Sandžaku, Bliconline, 4. oktobar 2011.

[54] Postignut sporazum o carinskom pečatu i katastrima, Politika, 2. septembar 2011.

[55] Skandal: Ugljanin na otkrivanju spomen-ploče ubici Srba!, Telegraf.rs, 6. avgust 2012.

[56] Zukorlić: Aćif-efendija je naš heroj, Danas, 15. avgust 2012.

[57] Zurof: Tabla Aćif-efendiji sramota, Bliconline, 25. avgust 2012.

[58] Odalović: Naloženo uklanjanje table Aćif-efendiji, Radio-televizija Vojvodine, 23. avgust 2012.

[59] Slavenko Terzić, Stara Srbija…, 375.

[60] Crnišanin: Aćif je bio saradnik fašista!, Sandžačke novine, 7. avgust 2012.

[61] Zukorlić odao poštu Hitlerovom sledbeniku, Politika, 6. septembar 2014.

[62] Od „dvocevke“ za zaštitu od Srba, do marša „muftijine vojske“, Svedok, 23. septembar 2014.

[63] Zukorliqin shqiptar që e mohon historinë shqiptare, Beogradi e akuzon se po krijon njësite paramilitare, Telegrafi.com, 5. septembar 2014.

[64] Fejzić: Zukorlić je fašista, unosi nemir u Crnu Goru, Vijesti, 28. septembar 2014.

[65] Šta je na zastavi sa drona: Ovo su začetnici ideje velike Albanije, Kurir, 15. oktobar 2014.

[66] Škrijelj: Bošnjaci su ponosni albanskom komponentom svog porijekla, Sandžačke novine, 12. avgust 2012.

[67] Komentari na Fejsbuku članka: Da li postoji Stari Ras – prestonica srpske države?, SandžakPress, 13. septembar 2014.

[68] Ugljanin: Šovinističku tvorevinu pretvoriti u modernu Srbiju, Tanjug, 20. februar 2015.

/standard.rs /