E bëri këtë jo me zhurmë, por me përkushtim. Jo me pretendime, por me dije. Jo me etje për merita, por me zjarr për drejtësi.
Kush tjetër përveç mendjes së ndritur dhe zemrës së përvuajtur të Bislim Elshanit mund ta mbajë midis dy figurave kolosale, Ukshin Hotit dhe Moikom Zeqos, jo vetëm peshën e krahasimit, por edhe fisnikërinë e ndërmjetësimit?
Ai nuk u përpoq t’i barazojë, por t’i bashkojë në respektin e tij. Dhe në këtë akt, ai s’ishte thjesht një redaktor, por një mbartës i kujtesës filozofike shqiptare, një shkrues i heshtur që shpëton nga harresa të pashkruarit.
Kur lexojmë rreshtat e tij, nuk ndjejmë vetëm zë të lartë kumtues dhe sqarues, por edhe një tingull të thellë – si ai që përmend Heideggeri, kur thotë se “gjuha është shtëpia e qenies”. Dhe në shtëpinë që ndërtoi Bislim Elshani për qenien e Ukshin Hotit, nuk mungon asnjë gur, asnjë dritare. Ai s’e përshtati Ukshinin me botën – ai përshtati botën me Ukshinin. Dhe kjo kërkon vizion.
Modestia e tij është e atij lloji që Nietzsche do ta quante “forca e të padukshmit”, sepse vetëm njeriu i fortë shpirtërisht e ka luksin të heshtë aty ku të tjerët bërtasin për pak famë. “Njeriu i madh,” – thoshte Kierkegaard – “është ai që mund të jetojë i pavërejtur, por që kur flet, koha ndalon.” E tillë është fjala e Elshanit në lidhje me Ukshin Hotin: fjalë që ndal kohën, që ndal harresën, që ndal falsifikimin.
Sepse, le ta themi hapur:
“Shpifjet, përvetësimet dhe mistifikimet që rrodhën rreth botimit të “Filozofisë politike të çështjes shqiptare” nuk janë vetëm mungesë etike – janë simptomë e frikës nga mendimi i pavarur. Dhe Elshani, pa i dhënë zë hakmarrjes, i dha vend të vërtetës – me maturinë e një njeriu që e njeh peshën e mendimit, dhe e trajton atë si një përgjegjësi, jo si një armë”.
Nëse Ukshin Hoti ishte filozofi i rezistencës, dhe Moikom Zeqo eseisti i shpirtit shqiptar, atëherë Bislim Elshani është mendjendrituri që u bë urë mes filozofisë dhe kujtesës. Në një kohë kur kujtesa po privatizohet, dhe historia bëhet objekt pazari, Elshani ruan integritetin e asaj që është e shenjtë: fjala e vërtetë, e pashitur dhe e pagënjeshtëruar.
Një gjë është e sigurtë: Ukshin Hoti nuk do të kishte zgjedhur ndonjë servil për t’i besuar fotografinë e tij për pasaportë. E as një retor për t’i dhënë porosinë për Moikom Zeqon. Ai zgjodhi Bislim Elshanin. Dhe kjo zgjedhje është vlerësim që s’ka nevojë për dekoratë. Sepse, siç thoshte Spinoza, “njeriu i lirë mendon më shumë për jetën se për vdekjen.” E pikërisht për këtë, Ukshini jeton nëpërmjet fjalës së lirë të Elshanit.
Le të përfundoj me një formulim që ndoshta do ta pëlqente edhe vetë Moikomi, i eturi për metafora që kapin qiejt:
Nëse Ukshin Hoti është një yll i padukshëm që udhëheq errësirën tonë politike, dhe Moikom Zeqo është qielli i gjerë ku mendimi shqiptar fluturon, atëherë Bislim Elshani është horizonti ku këta yje dhe ky qiell bëhen të dukshëm për ne të tjerët.
Në një kohë kur zhurma është më e fortë se e vërteta dhe llumi ngrihet mbi sipërfaqe si dritë, ndonjëherë, krejt papritur, ndeshim në ndonjë figurë që, në heshtje, e bart mbi supe peshën e një epoke të tërë, siç do ta mbante murgu i vetmuar gjithë tragjedinë e njerëzimit në librin e tij të vetëm, të shkruar me gjak dhe lutje.
Një i tillë është Bislim Elshani.
Jo, ai nuk u zgjua një mëngjes me prirje për t’u bërë hero, as nuk pati ambicie për t’u përmendur. Ai është si ato figurat e pavëzhguara që kalojnë nën hijet e mureve të rrënuara, duke mbledhur fragmentet e shpirtit të kombit, aty ku të tjerët shohin vetëm pluhur dhe harresë.
Bislimi nuk kërkoi t’ia ndrisin emrin me dekorata. Nuk i dha vetes shkëlqim, sepse e dinte se çdo dritë që nuk del nga brenda është mashtrim. Ai ia dha zërin e vet Ukshin Hotit, sikur të ishte i fundit që ende e dëgjonte britmën e një të mbyturi në ujërat e thella të padrejtësisë.
Çfarë lloj njeriu është ai që, përmes një fjale të shkruar, mund të ndalë kohën?
Jo një retor bosh. Jo një shkrimtar që shkruan për bukuri. Por një shpirt i tretur në dritë dhe erresirë, një ndërmjetës mes dy skajeve të ekzistencës – kujtesës dhe filozofisë. Ai nuk i bashkoi Ukshinin dhe Moikomin si dy gurë të rastësishëm mbi një urë të përkohshme; ai i bashkoi si dy vetëtima që shndrisin një shpirt të përbashkët – shpirtin e një kombi që endet në mjegull.
Sepse vetëm ai që ka vuajtur heshtjen, e di çfarë vlere ka një zë i vërtetë.
Në çdo rresht të tij, lexohet një psherëtimë e thellë, si ajo e Ivan Karamazovit para humbjes së arsyes: një psherëtimë që kërkon drejtësi, jo dënim; kuptim, jo hakmarrje; të vërtetën, jo pushtetin mbi të. Ai është ndoshta i fundit që e di se filozofia nuk është luks i mendjeve të ftohta, por klithmë e zemrave që janë përplasur për vlerat.
Kur lexon rreshtat e Elshanit për Ukshinin, ndjen një pasiguri të butë – si para një altari ku nuk guxon të flasësh. Dhe kjo nuk është frikë, por respekt. Siç e dinte Dostoevsky kur thoshte: “Dashuria e vërtetë është një vuajtje e heshtur.” Kështu e deshi Elshani Ukshinin. Pa pronësi. Pa përvetësim. Vetëm me përulësi.
Sepse shpifjet, përvetësimet, maskaradat rreth “Filozofisë politike të çështjes shqiptare” janë akte të një bote të sëmurë, ku mendimi i lirë shihet si rrezik. Por Elshani, si një rojtar në një manastir të braktisur, nuk ngriti zërin me egërsi, por me dashuri. Ai nuk i dogji armiqtë – ai i ftoi të lexojnë, nëse kanë sy.
Nëse Ukshin Hoti ishte filozofi që digjte heshtjen me mendim, dhe Moikom Zeqo poeti që e hapi qiellin me fjalë, atëherë Bislim Elshani është rruga që lidh tokën me yjet, pa pasur nevojë të bërtasë: “Ja ku jam!”
Sepse çdo fjalë e tij është një akt shpengimi për ne që kemi harruar të dëgjojmë. Dhe kjo e bën Elshanin më shumë se redaktor – e bën dëshmitar të një epoke që po mbytet në harresë, dhe që ka nevojë për një zë që nuk flet me ambicie, por me dhembje.
Në fund, nuk është Elshani ai që i dha zë Ukshinit. Është Ukshini që e zgjodhi Elshanin – për të folur me zërin e tij. Sepse vetëm një mendje e kthjellët dhe një zemër e pathyer mund të kuptojë dhimbjen e një shenjtori të poshtëruar.
Dhe po e mbyll me një përfytyrim që do ta donte vetë Dostoevsky:
Nëse Ukshin Hoti është drita që digjet në errësirën tonë, dhe Moikom Zeqo era që e shpërndan flakën nëpër mendjet e fjetura, atëherë Bislim Elshani është ai që ndez qirinjtë një nga një, në një kishë të braktisur – për t’i treguar Zotit se ne nuk kemi harruar ende të lutemi për të vërtetën.
Discussion about this post