THE SANDŽAK: A HISTORY

DAUT DAUTI

Libri është botuar në vitin 2013 nga shtëpia e njohur botuese ‘Hurst’ në Londër. Është botim serioz dhe i vetëm për Sanxhakun.

Më poshtë i keni tri inserte të librit që janë shkëputur nga tri etapa historike: 1. Ardhja e otomanëve në Ballkan që e shkatërroi perandorinë serbe; 2. Situata pas Marrëveshjes së Karllovcit dhe 3. Ardhja e Austro-Hungarisë në Sanxhak.

(Recenzionin e plotë të këtij libri mbresëlënes, që sjell detaje të reja historike, do ta lexoni një ditë tjetër)

1

Vukashini dhe vëllau i tij Uglesha kanë qenë sunduesit e parë të këtyre që kishin prejardhje jo fisnike dhe që pësuan humbje të plotë në duar të otomanëve kur pjesa dërmuese e ushtrisë serbe u asgjësua në Lumin Marica (në Bullgari) më 1371 në një betejë e cila që të dy vëllezërve ju kushtoi me jetë. Tre muaj më vonë vdiq edhe Uroshi kurse i biri i Vukashinit ‘Mbreti i Ri’ u detyrua ta pranonte vazalitetin otoman. Harta e Serbisë në Ballkan ndryshoi në mënyrë fondamerntale: ishte aq e rëndësishme madhësia e territorit që ju dorëzua otomanëve sa që shumë historianë e konsiderojnë Maricën e jo Betëjën e mirënjohur të Fushës së Kosovës që u ka shkaktuar humbje dhe që shënoi fundin e mbretërive serbe në gadishull.

Në tërë Bullgarinë dhe Maqedoninë, sikur edhe në Serbinë jugore, që ishin nën suzerenitetin ottoman, një numër i sunduesve lokal menjëherë filloi të kërkonte konsolidimin e pozitave të tyre në territoret që kishin mbetur nga rënia e perandorisë (serbe). Vuk Brankoviqi, i biri i Branko Mlladenoviqit, i cili e kishte sunduar Ohrin nën Dushanin, sundonte në Kosovë; Llazar Hrebljanoviqi (1362-89) suzeren dhe babai i gruas së Vukut, e kontrollonte shumicën e territorit të Serbisë qendrore sikur edhe një pjesë të konsiderueshme të Kosovës veriore e cila përfshinte minierat e pasura dhe kjo i mundësoi atij që të vendoste superioritet në pjesën qendrore të rajonit në gadishull. (faqe 22 – 23).

2

Kushtet e Marrëveshjes së Karllovcit (1699) shënuan rënien historike të otomanëve e cila gjë e konfirmoi shtyrjen e kufinjëve deri poshtë në jug. Nga kjo u shtua rëndësia strategjike e Novi Pazarit, i cili qytet edhe një herë u bë pikë e rëndësishme tranzitore në rrugën për në kufi të provincës së Bosnjës. Shkalla e humbjes e detyroi riorganizimin administrativ dhe territorial të pjesës së mbetur të tokave otomane kështu që vilajeti i Bosnjës u zvogëlua në pesë sanxhaqe (Bosnja, Hercegovina, Klisi, Zvorniku dhe Bihaqi) kurse qendra e qeverisjes lëvizi nga Sarajeva në Travnik.

Në të njejtën kohë Porta urdhëroi që të shtohej numri i kapetanëve (administartorëve ushtarak) dhe i nisi sërish orvatjet për islamizim sa më shumë të pjesëtarëve të popullsisë së mbetur ortodokse. Një numër i shqiptarëve myslimanë u inkurajuan që të vendoseshin në rajonin e Peshterit, i cili në vitin 1707 është shënuar se kishte 274 shtëpi shqiptare.

Interesi natyral i Perandorisë Otomane në përforcimin e prezencës së saj në këtë territor bëri që të filloi rikonstruktimi apo riparimi i fortesave në mesin e të cilave ishte ajo e Novi Pazarit e cila u restaurua në fillim të vitit 1692 sipas një dokumenti otoman që i referohet konstruktimit të kalasë e cila sot gjendet e rrënuar. (faqe 39 – 40).

3

Ardhja e Austrisë në Sanxhak

Në mes 8 dhe 14 shtatorit të vitit 1879, trupat austriake hynë në Sanxhak në dy drejtime para se të pozicionoheshin jashtë Plevles dhe Prijepoles. Në fillim, okupimi u mirëprit nga ortodoksët kurse popullata myslimane qëndroi shumë indiferente. Por, brenda një kohe të shkurtër, myslimanët, në mënyrë të vazhdueshme, morën qëndrim armiqësor kurse popullata ortodokse, duke e parë më vonë që austriakët nuk e kishin ndërmend ta përzinin administratën otomane, i çliruan ndjenjat dhe filluan t’i shikojnë austriakët me mosbesim. Mbi të gjitha, ardhja e forcave të reja ndikoi në rritjen e madhe të çmimeve të ushqimeve themelore dhe prodhimeve tjera të cilat gjeneruan armiqësi te krishterët sikur edhe te myslimanët.

Pas largimit të Shemsekadiqit, kundërshtarët e okupimit shpejt filluan të mblidhen rreth një udhëheqësi të ri, Mahmut agë Bajramoviqit, një njeri i pasur dhe furnizues me influencë i armatës otomane dhe komandues i njësive të bashibozukëve.

Kundërshtimi i dorëzimit të territoreve [Gucisë dhe Plavës] udhëhiqej nga Ali beg Shabanagiqi (Shabanagaj) i cili ishte anëtarë i dalluar i një familjeje që nxirrte udhëheqës me trashëgim dhe u bë pjesëtar aktiv i Lidhjes së sapoformuar të Prizrenit.

….

Vërshimi i refugjatëve kontribuoi në trazirat e Novi Pazarit. Elementët anti-austriak dhe anti-otoman vazhduan të krijonin kontakte me Lidhjen e Prizrenit e cila në vitin 1880 mori vendim që të zbatoj ligjin islamik dhe të administroj dënime kuranore. Kur otomanët e emëruan Hasan Pashën mytesarif të Novi Pazarit dhe kur ai provoi ta çarmatoste një turmë të militantëve, u gjuajt dhe vdiq menjëherë. Në shumë qytete të Sanxhakut u themeluan komitete  të lidhura me Lidhjen e Prizrenit për të vazhduar rezistencën dhe për të kundërshtuar rekrutimin e ushtarëve në ushtrinë otomane. Aq i madh ishte niveli i rezistencës sa që valiu, Osman pasha, e ndërpreu rekrutimin dhe bëri kompromis që nga ky moment të rekrutuarit të shërbenin vetëm në rrethin e vendeve të tyre dhë nën komandë të vendasve.

Të bazuar në këtë sukses, gjatë vitit vijues, një grup me 1 000 shqiptarë të armatosur filloi të lëvizte në mënyrë të lirë në pjesët e Sanxhakut që ishin të administruara nga otomanët. Ata kishin për qëllim që t’i disciplinonin ‘jolojalët’ e komiteteve lokale duke e sfiduar pushtetin zyrtar otoman i cili ishte shumë i dobët për të kontrolluar këtë aktivitet. (faqe 68 – 69).