“Stara Srbija”: Instrumenti ideologjik i përjashtimit të shqiptarëve nga kujtesa historike

“Stara Srbija”: Instrumenti ideologjik i përjashtimit të shqiptarëve nga kujtesa historike

Termi “Stara Srbija” (Serbia e Vjetër) nuk është një nocion neutral historik, por një konstrukt ideologjik i krijuar nga qarqet nacionaliste serbe që nga mesi i shekullit XIX. Kjo sintagmë nuk u shfaq rastësisht në diskursin historiografik, por shërbente për të legjitimuar pretendimet territoriale ndaj trevave me shumicë shqiptare dhe popullsi myslimane në Ballkanin Perëndimor. Në këtë ese do të analizojmë se si “Stara Srbija” është përdorur si instrument i ideologjisë ekspansioniste dhe se si, përmes tij, është realizuar përjashtimi sistematik i shqiptarëve nga kujtesa kolektive historike.

Origjina dhe funksioni politik i termit “Stara Srbija”

Koncepcioni i “Serbisë së Vjetër” u institucionalizua pas publikimit të dokumentit Načertanije nga Ilija Garašanin në vitin 1844. Ky dokument, që paraqet bazat e politikës së jashtme dhe të brendshme të Serbisë, parashihte një Serbi të madhe që do të përmbledhte territore të banuara nga popuj sllavë jugorë, por në thelb synonte aneksimin e territoreve shqiptare. Deri në vitet 1870, termi “Stara Srbija” nuk ishte i përdorur as në historiografi, as në hartografi.

Hartografia si vegël ideologjike

Pas Kongresit të Berlinit (1878), Serbia nisi një fushatë sistematike të hartografimit dhe etnogjizimit të territoreve të cilat i përshkruante si “Serbia e Vjetër”. Hartat e Jovan Cvijiqit dhe akademikëve të tjerë serbë shërbyen jo si pasqyrim i realitetit etnik, por si mjet për krijimin e një “realiteti” të ri, ku popullsitë shqiptare dhe turke minimizoheshin ose zëvendësoheshin me “serbë të islamizuar”.

Mekanizmat e përjashtimit të shqiptarëve

Procesi i përjashtimit historik është realizuar përmes disa mekanizmave:

• Zëvendësimi terminologjik: shqiptarët myslimanë quheshin “turq” ose “myslimanë sllavë”, për të fshirë identitetin e tyre etnik.
• Heqja nga burimet: librat shkollorë dhe tekstet historike serbe nuk i përmenin shqiptarët si banorë të Plavës, Gucisë, Ulqinit, Sanxhakut apo Maqedonisë veriperëndimore.
• Justifikimi i dhunës shtetërore: përmes konceptit të “Serbisë së Vjetër”, legjitimohej pushtimi dhe pastrimi etnik i territoreve me shumicë jo-serbe.

Rasti i Kosovës, Plavës, Gucisë dhe Sanxhakut

Këto katër rajone kanë qenë në epiqendër të politikave ekspansioniste serbe. Edhe pse popullsia e tyre ishte kryesisht shqiptare, historikisht dhe kulturorisht, në hartat dhe tekstet serbe ato paraqiteshin si “djep i kombit serb”. Lidhja e Prizrenit dhe Komitetet e Shpëtimit u injoruan si lëvizje shqiptare dhe u paraqitën si “revolta myslimane lokale”.

Në veçanti, Plava dhe Gucia, të cilat sipas vendimeve të Kongresit të Berlinit në vitin 1878 duhej t’i kalonin Malit të Zi, përballuan një rezistencë të fuqishme nga shqiptarët vendas, të organizuar përmes Komitetit të Shpëtimit Kombëtar. Krerë shqiptarë nga Plava, Gucia, Peja, Gjakova, Rugova, Drenica, Krasniqi e Gashi u bashkuan për të mos lejuar aneksimin. Kjo rezistencë kulmoi me luftën e Nokshiqit (1879) dhe u shoqërua me masakra, dhunë dhe shpërngulje masive të shqiptarëve pas pushtimit. Këto ngjarje, që janë pjesë e kujtesës historike shqiptare, mungojnë krejtësisht në narrativat e konceptit “Stara Srbija”.

Po ashtu, në Sanxhak, shqiptarët që përbënin një përqindje të konsiderueshme të popullsisë, veçanërisht në Peshter, Bihor dhe Tutin, u injoruan nga historiografia serbe, e cila synoi t’i paraqiste ata si “myslimanë sllavë” apo si “turq”, duke fshehur përkatësinë e tyre të vërtetë etnike dhe historike.

Pasojat afatgjata në kujtesën historike

Përmes konceptit të “Stara Srbija”, breza të tërë janë edukuar me idenë se Kosova, Sanxhaku dhe Maqedonia ishin pjesë të pandashme të Serbisë. Kjo ka ndikuar drejtpërdrejt në politikat arsimore, kulturore dhe ushtarake të Jugosllavisë dhe Serbisë së sotme.

Përfundim

“Stara Srbija” nuk është një term historik i pafajshëm, por një mjet ideologjik që ka shërbyer për fshirjen e shqiptarëve nga harta historike e Ballkanit. Ky konstrukt në dukje akademik ka pasur efekte reale politike, ushtarake dhe kulturore, duke legjitimuar pushtime dhe pastrime etnike. Shqiptarët duhet të kundërvihet kësaj narrative jo vetëm me emocione, por me dokumente, fakte dhe ndërgjegjë historike.