Noel Malcolm: Da li je konverzija Albanaca u muslimane glavni uzrok njihovog udaljavanje od Slovena?

Noel Malcolm: Da li je konverzija Albanaca u muslimane glavni uzrok njihovog udaljavanje od Slovena?

Tvrdnja: Vjeruje se da je masovno prevođenje Albanaca na islam otvorilo eru laži i međuetničkih sukoba i inaugurisalo duboku podjelu između dvije grupe, podjelu koja se predstavlja kao sukob civilizacija.

– U srednjem veku nije bilo sukoba između Albanaca i Srba. Ovi problemi su počeli tek krajem veka. XVII sa intenziviranjem islamizacije Albanaca. (Memorandum za Kosovo i Metohiju Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve. septembar 2003).

– Prodor Osmanlija u srce Jugoistočne Evrope označio je i početak petstoljetnog sukoba dviju civilizacija: evropske (hrišćanske) i bliskoistočne (islamske). Konflikt, koji je i danas aktivan, evidentan je i u meču između dva naroda: Srba, uglavnom pravoslavnih hrišćana, i etničkih Albanaca, uglavnom muslimana. (Dušan Bataković, bivši ambasador Srbije i Crne Gore u Grčkoj i savetnik predsednika Borisa Tadića za Kosovo).

Odgovor Noela Malcolma:

Na prvi pogled, sugestija koja proizlazi iz ovog pitanja je uvjerljiva. Ako ‘udaljavanje’ znači više od puke razlike u svijesti, ako znači otuđenje ili sumnju koja vodi do neprijateljstva i sukoba, onda se čini da je opće otuđenje između dva naroda u određenoj mjeri postalo opći uzrok. Religija sadrži opšte razlike između Srba i Albanaca: skoro svi Srbi su pravoslavci, a velika većina Albanaca na Kosovu su muslimani. U oba slučaja vjerska oznaka može značiti aktivno učešće u vjerskom životu ili se može odnositi samo na kulturnu osnovu; većina današnjeg urbanog stanovništva ne ide u džamiju ili crkvu. S druge strane, jezik je još veća opšta razlika: Albanci, muslimani i katolici govore albanski. Ali bilo bi neobično reći da neprijateljstvo između Albanaca i Srba proizilazi samo iz jezičkih razlika; činjenica razlike ne vodi nužno do činjenice sukoba. Definitivno imamo posla sa nekim drugim faktorima rizika od sukoba.

Tamo gdje imamo veze s onim što se govori o opasnosti od vjerskih razlika od neprijateljstva, ti drugi faktori, rečeno nam je, nalaze se u cjelokupnoj prirodi života pod osmanskom vlašću. Kršćani su imali pravni status u osmanskom društvu, ali je taj status bio sekundaran; patili su od nekih invaliditeta, kao što je neprihvatljivost njihovog svjedočenja protiv muslimana na sudu, a platili su još neke poreze. Vladajuća klasa – prije svega, veliki zemljoposjednici koji su vršili lokalnu vlast – bili su muslimani. Dakle, Srbi hrišćani su mrzeli muslimanske Albance.

Iako u tome ima istine, nema dovoljno razloga da se odgovor na ovo pitanje opravda sa ‘Da’. Zulum lokalnih pašalara bio je živa činjenica, ali je bio usmeren i na muslimanske seljake i na srpske. Velika većina Srba bili su seljaci koji su obrađivali zemlju; većina muslimanskih Albanaca bili su seljaci koji su obrađivali zemlju; tokom većeg dijela osmanskog perioda, uslovi života, kao i problemi, bili su gotovo isti. Godine 1689. obje strane, muslimanski Albanci i Srbi, pridružile su se austrijskoj vojsci na Kosovu u borbi protiv Osmanlija.

Godine 1822. oko 3000 ljudi učestvovalo je u velikom protestu na kojem su marširali od Kosova do Istanbula, tražeći smenu tiranskog paše u Prištini: demonstranti su bili Srbi, uključujući i imame lokalnih džamija. Tek sredinom 19. vijeka vjerska podjela počinje djelovati kao linija unutrašnjeg političkog sukoba. Uzrok se nalazi u geopolitičkim okolnostima u regionu: nove države sa hrišćanskim identitetom (pre svega Srbija i Grčka) žele da prošire svoje teritorije. Stoga su i oni željni da aktiviraju neprihvatljivost etničkog stanovništva svoje vrste u granicama države. A kada su zauzeli nove teritorije, protjerali su ili maltretirali muslimansko stanovništvo. Osmansko carstvo je krenulo u defanzivu, a kršćansko stanovništvo, od strane muslimanskih susjeda, počelo je smatrati potencijalnom petom kolonom. Za neke Albance to je stvorilo izgovor za maltretiranje lokalnih Srba.

Srpska nacionalistička doktrina je istakla ulogu pravoslavne crkve kao suštinsku u izgradnji srpskog identiteta. S druge strane, albanska nacionalistička doktrina je naglasila albanski jezik, prihvatajući versku raznolikost Albanaca. Stoga je stvorena fundamentalna asimetrija između ove dvije pozicije. Ali srpska doktrina je istorijski bila važnija: ona je uspostavljena ranije, oličena je u srpskoj državi, mnogo pre nego što su Albanci imali svoju vladu. A upravo je ta država [Srbija] 1912. godine okupirala većinu teritorije Kosova i stavila je de facto pod srpsku vlast. Dakle, religija je zapravo bila bitna, donekle, jer je bila važna u srpskoj nacionalnoj ideologiji.

Glavni razlog “distancije” Srba i Albanaca na Kosovu leži u novoj političkoj istoriji. Ali najvažniji dio ove istorije je period od 1912. do danas. Masakri nad Albancima tokom i nakon invazije; sistematsko maltretiranje Albanaca u periodima između ratova; zlobne odmazde nad Srbima tokom Drugog svetskog rata; teška represija Titovog ranog perioda; kvazi-aparthejd i masovna proterivanja u godinama Miloševića: ovo su najvažniji faktori za objašnjenje savremenog ‘odlaska’. Za usporedbu, religija je samo dio u pozadini.

Prevod sa Alb.  Ismet Azizi