Sandzak je godinama u medijskom prostoru pocev od Balkanskih ratova, preko Kraljevine SHS, Kraljevine Jugoslavije, FNRJ-a, SFRJ-a, SRJ. SiCG, i na kraju Srbije pa nadalje prezentovan epitetima besputna, siromasna, zaboravljena, zaostala, primitivna, zanemarena, izopstena, cudna, bijedna, nepristupacna regija sa losom putnom infrastrukturom. Jedan americki novinar prolazivsi kroz ovu regiju ga je u jednom opseznom clanku za New York Times sa pocetka 20. vijeka nazvao Benighted Novi Pazar tj. Zaostalim Novim Pazarom. Godinama su se svim vladama bivsih drzava obracale razlicite deputacije iz Sandzaka da unaprijede ovaj kraj i godinama se ovaj narod laze i njime manipulise.
Od kraja I svjetskog rata ovoj regiji razni politicari obecavaju ulaganja. Tako 1926 godine velika deputacija iz Novog Pazara predvodjena i Srbima i Bosnjacima je krenula u Beograd na vidjenje sa tadasnjim premijerom Stojadinovicem kako bi ga umolila da se krene sa ulaganjima u ovu regiju? Osim praznih obecanja nisu puno postigli. Iste godine Kralj Aleksandar dolazi u Novi Pazar i obecava prosperitet i ulaganja u Sandzak. Naravno, od obecanja se nista nije ispunilo. Par godina kasnije je jos jedna delegacija upucena u “sirokogrudi” Beograd ali se vratila povijenog repa. Od 1918 do 1936 godine u Sandzaku je izgradjeno 4,5 km zeleznice i neznatan broj puteva!! 1938. godine u Novi Pazar dolazi predsjednik tadasnje vlade Jugoslavije Cvetkovic od cijih velikih obecanja Sandzak ponovo nije dobio nista.
Period izmedju dva rata prati i veliki broj iseljenih Bosnjaka za Tursku pod pritiskom drzave i lose ekonomije. Cak je i postojao sporazum izmedju Ataturka i Kralja Aleksandra koju su se mnogo begenisali o iseljavanju Bosnjaka i Albanaca za Tursku ponovo preko nasih ledja.
Tokom Drugog Svjetskog rata Sandzak biva devastiran ratnim dejstvima a veliki broj stanovnika regije biva ubijen ili protjeran sa svojih ognjista. Mozda i jedina svijetla tacka je osnovanje ZAVNOS-a. Sandžak je na početku rata u okviru NOR-a bio predviđen za buduću federalnu jedinicu Jugoslavije i kao takav je imao poseban položaj i značaj u toku revolucije. Snovi mladog revolucionara Rifata Burdzovica Trsa o Sandzaku kao federalnoj jedinici bivaju rasprseni rasformiranjem ZAVNOS-a 1945. godine a Sandzak biva podijeljen izmedju Crne Gore i Srbije i poslije toga bacen ponovo u zaborav SFRJ gdje je isto vazio za najpasivnije krajeve. Josip Broz Tito je prvi put posjetio Novi Pazar 1971. godine. 26 godina nakon II svjetskog rata! Tokom komunizma ulaganja u Sandzak su bila stura i slicna onima u Kraljevini Jugoslaviji. Osim par vecih fabrika i preduzeca u Sandzaku nije bilo vecih investicija.
Putna infrastruktura je i dalje cekala bolja vremena a famozna pruga Novi Pazar – Raska i dalje nije izgradjena. Pruga Pazar – Raska je trebala da se zavrsi za mjesec dana. O tome svjedoci pjesma brigadira omladinaca koji su gradili prugu. “Oj Pazarska ravna prugo, mjesec dana nije dugo”. Medjutim, jedan od najvecih gradova u ovom dijelu Bivse Jugoslavije nije tada dobio zeljeznicu.
Osim planova Austrougarske da izgrade prugu kroz Novi Pazar ka Solunu 1908 nije bilo ozbiljnijih koraka u tom pravcu. Talas iseljavanja Bosnjaka u Tursku ne jenjava ni tokom komunizma. Najveci broj se iselio pocetkom 50-tih godina. Opet uz blagoslov drzave. Padom komunizma tokom Milosevicevih 90tih Sandzak tj. Sandzacki Bosnjaci bivaju pod jakom represijom vlasti ali i region gdje je cvjetao sverc i industrija jeans-a. Macehinska politika se nije mijenjala a nebrigu drzave su osjetili svi koji ovdje zive. Tad se ponovo radja ideja o autonomiji ove regije koja joj historijski sa pravom pripada. I tih godina je veliki broj Bosnjaka kao i nemali broj Srba morao da trazi bolji zivot negdje u zapadnoj Evropi i Turskoj. Postmilosevicevski period nakon 5. Oktobra Sandzaku daje kratkotrajnu nadu u bolju buducnost.
Medjutim u narednim godinama osim Sandzak ponovo biva podijeljen izmedju Srbije i Crne Gore osamostaljenjem ovih drzava. U toku posljednjih 100 godina nije bilo niti jednog ozbiljnijeg ekonomskog projekta u ovoj regiji. Buducnost Sandzaka sa ovakvim drugorazrednim odnosom drzave i stalnim zastrasivanjima lokalnog stanovnista i podizanjem tenzija kao i vjecitom poltronskom politikom koji ovdasnji politicari vode godinama ne moze biti perspektivna. Autonomija Sandzaka na ekonomskom principu Evropskih regija uz podrsku gradjana tj. Bosnjaka, Srba i ostalih koji ovdje zive bi sigurno omogucila ovoj regiji bolju perspektivu i sprijecila dalje iseljavanje stanovnistva kako Srba tako i Bosnjaka jer cemo se na kraju svi iseliti odavde.
Discussion about this post