Osvrt na genezu naroda Pešterske visoravni
Govoriti o genezi bilo kojeg naroda na Balkanu, samo sa aspekta predstavnika naroda koji piše kakve istorijske zabelješke, je jednostrano i u krajnjem, subjektivno. Polazeći od iskonskog vjerovanja da je nastanak čovječanstva vezan od pojave Adama /Adema/ i Eve /Have/ i da je istorija naroda u funkciji kretanja, njihovog preseljavanja i kasnijeg međusobnog asimiliranja, onda ni narodi Balkana nisu bili imuni od procesa međusobnog asimiliranja.
Govoriti o istoriji naroda Balkana, pa samim tim i o istoriji Bošnjaka-Muslimana na Pešterskoj visoravni u Sandžaku, nemoguće je posmatrati bez njegovog geopolitičkog i strateškog sagledavanja.
Na prostoru Balkana, i današnjeg Sandžaka, tokom istorije sukobljavali su se Carigrad i Rim, Vizantija i Francuska država. Ovdje su se dešavali sukobi svjetskih religija kao što su: bogumilstvo, pravoslavlje i katoličanstvo, zatim bogumilstvo i pravoslavlje, katoličanstvo i bogumilstvo, kasnije sukobi pravoslavlja i islama te katoličanstva i islama. Zato je za “objektivno” izučavanje historije naroda na Balkanu, pa samim tim i Bošnjaka u Sandžaku, potrebno pristupiti sa više aspekata i u različitim vremenskim periodima. To je prostor za izučavanje posebnih zaljubljenika i korektnih istoričara, na kojem će imati još mnogo toga da se doda, ali i oduzme u odnosu na “servirane istine” koje su iznosili i pisali podanici uglavnom jednog ili dva naroda.
Neosporno je da se bošnjački narod na Pešterskoj visoravni u Sandžaku u historijskom, prostornom, etičkom okružju formirao kao: prirodno-geografski individualitet, individualitet karaktera, duha i osjećaja, uz historijsku sudbinu, kao i kulturna i jezička individualnost, te istorijska i aktuelna svijest o vezi sa Bosnom i Hercegovinom /Bakić, I,1996/.
Tokom historije ovi krajevi su naseljavani od različitih naroda i grupa. U VI, a naročito u VII vijeku, južnoslovenska grupa plemena zaposjela je veliki dio Balkanskog poluostrva, a Iliri i drugi narodi koji su tada živjeli, sve više su potiskivani, a u dobroj mjeri su slavenizirani. Slovenska plemena nisu bila dovoljno izdiferencirana. Imali su sličan govor i slično ili istovjetno vjerovanje i prihvatali su hrišćanstvo i hrišćansku tradiciju, koja je već uveliko zaživjela na prostorima Balkana /Hajdarević,A,1996/.
Neki historičari tvrde da su samo Srbi i Hrvati došli sa tim imenima, mada se pominju i druga plemena, među kojima su Bošnjani, ali i Rašani i drugi.
Religija je neosporno bila veoma važan elemenat u stvaranju pojedinih naroda. Veliki broj plemena je primio hrišćanstvo, a drugi su ostali u “donijetom vjerovanju”. Neosporno je da Bošnjani, “Bosnensses”, nisu prihvatili pravoslavlje, niti katoličanstvo /Jugoslovenska enciklopedija/.
Treba istaći da bogumili, čak ni pod velikim terorom nisu promijenili religiozna shvatanja. Kao primjer nemilosrdnog ponašanja tadašnjih vlasti, uzima se primjer Stevana Nemanje koji je primio pravoslavlje /do 1168. godine bio je katolik/, kada je preuzeo vlast svoje župe “na prostorima oko sliva rijeke Raške”. Izvršio je veliki progon bogumila, jer su imali svoje posebno vjerovanje različito i od pravoslavaca i od katolika. Thomas Arnold navodi da je vjerovanje bogumila u mnogim tačkama slično islamu.
Dolaskom Osmanlija, bogumili prihvataju praktično masovno islam. Etnički i historijski razvitak Bošnjaka počinje u srednjovekovnoj Bosanskoj državi, a njihov identitet je oblikovan islamskom kulturom i civilzacijom. U XVI, a naročito u XVII vijeku, bošnjačka zajednica je činila tri četvrtine stanovništva Bosne. Manji dio stanovništva činili su hrišćani i drugi. U prilog ovome su i tvrdnje Benedikta Kuripešića, koji je prilikom obilaska Bosne 1530. godine , zapisao da u Bosni, pored ostalih, žive Srbi /Surffen/, koje Osmanlije nazivaju Vlasima, jer su došli iz Smedereva i grčkog Beograda. Treća nacija su Turci. Interesantno je navesti da Kuripešić u svom putopisu Bosnu posmatra kao Gornju – visoku i Donju – nisku Bosnu, pri čemu u Gornju ubraja Peštersku visoravan, odnosno Sandžak /Hajdarević, A, 1996/.
Teritorijalno-politički položaj Pešterske visoravni, kao dijela Sandžaka, kroz historiju južnoslavenskih država i velikih sila, može se bez posebnog komentara sagledati iz priložene geografske karte (prilog 6).
Analiziranjem priložene karte, vidi se da je teritorijalno, a samim tim kulturno, ekonomski i u drugim vidovima rada i stvaranja, narod Sandžaka bio vezan više za Portu, nego za Srbiju. Onda se, realno, može postaviti pitanje, koliko je održivo shvatanje srpskih historičara, da su današnji Bošnjaci – Muslimani potomci Srba, ili pak albanskih istoričara da su potomci Albanaca.
Gledajući geografski položaj Pešterske visoravni u sklopu Sandžaka, njegovu stratešku vezu između Istoka i Zapada, može se reći da je to bio stalni put prolaska različitih naroda i etničkih skupina, koje su koristile prostor današnjeg Sandžaka za prolaz prema daljem zacrtanom odredištu. Za hrišćane to je put Srbije, dok su Muslimani imali san da stignu do Istanbula. U nemogućnosti da se svima ostvari zacrtana želja, znatan dio muhadžera iz Bosne i Hercegovine je ovdje ostajao, pretvarajući privremeni boravak u stalno prebivalište.
Etnogenezu današnjih Bošnjaka u Sandžaku treba evolutivno posmatrati, uostalom kako i poznaje historijska znanost, da u različitim vremenskim intervalima dolazi do formiranja nekog naroda, da bi opet u nekom kasnijem periodu došlo do njegove asimilacije, ili čak i izumiranja, odnosno pretapanja u drugu etničku grupu.
Zajednice različitih etno grupa, živeći zajedno u određenom regionu u dužem vremenskom periodu, dovodi do asimilacije stanovništva. Asimilacija stanovništva vrši se u uslovima egzistiranja rezličitih vjerskih zajednica na jedinstvenom geografskom prostoru, zatim slaba poduka vjeri, /posebno katolika i bogumila/ uz nesumnjivo značajan uticaj vlasti, uslovio je relativno brz prelazak katolika i bogumila na islam, čime su se stvarali uslovi za bračno miješanje između Muslimana doseljenih iz Boke Kotorske i “starosjedilaca” /Muslimana koji su živjeli prije Karlovačkog mira/, formirajući se kao karakteristična etnička zajednica.
Muslimani koji su živjeli prije Karlovačkog mira /1699/, nastali ili doseljeni su u XIV i XV vijeku, a što je imalo za posljedicu formiranje tako značajnog centra kakav je grad Novi Pazar – Yeni Pazar. Novi Pazar je formirao 1461.godine Isha-beg Isaković. Broj Muslimana u Novom Pazaru i okolini se od 1461. godine, stalno povećavao, a što se ilustrativno vidi na grafiku 1 /Memić, M, 1998/.
Muslimanska etnička zajednica se karakteriše po prihvatanju islamske vjere uz zadržavanje mnogih običaja koji su imali njihovi preci i prihvatanje islamskih običaja. Uticajem vjerskih učitelja, vremenom su sve više prihvatali kulturne i druge segmente življenja i ishrane karakteristične Muslimanima.
Discussion about this post