Predavanje je održano 5. decembra u Ženevi, u jednoj od sala Univerziteta u Ženevi, u prisustvu brojnih pripadnika albanske dijaspore, studenata i gostiju, u okviru kulturno-historijskog susreta posvećenog Sandžaku Novog Pazara.
U jednoj od sala Univerziteta u Ženevi, pod pokroviteljstvom albanskih nevladinih organizacija – Albanske zajednice Ženeve i Udruženja albanskih studenata Ženeve – održan je kulturno-historijski skup na temu „Sandžak – historija nacionalne boli“.
Tokom dvosatnog programa predavanje je održao prof. Ismet Azizi, koji je prisutnoj publici predstavio dubinsku historijsku i dokumentarnu analizu položaja i sudbine Albanaca Sandžaka Novog Pazara.
Prof. Azizi se proučavanjem Sandžaka intenzivno bavi još od završetka rata na Kosovu. Već u ranim fazama istraživanja, zajedno s prof. dr. Nexhmedinom Spahiuom, obišao je ovaj prostor koji je nekada imao gotovo isključivo albansku etničku strukturu, upoznajući se s njegovim geografskim položajem i višemilenijskom historijom – od predosmanskog perioda do savremenog doba.
Prema njegovim istraživanjima, Sandžak Novog Pazara, sa površinom od 8.687 km², stoljećima je bio naseljen s više od 95% albanskog stanovništva. Međutim, tokom Balkanskih ratova Srbija, uz podršku Crne Gore, izvršila je podjelu ovog prostora, što je dovelo do radikalne promjene etničke strukture putem nasilja, prisilnih iseljavanja i sistematskog progona.
Pred brojnim iseljenicima, prof. Azizi je detaljno objasnio kako je Sandžak tokom decenija bio izložen brutalnoj asimilaciji, uz potpuno negiranje albanskog nacionalnog identiteta. On je sistematizirao više od 300 arhivskih fotografija koje svjedoče o albanskoj etnogenezi ovog područja. Uprkos masakrima, ubistvima i konstantnim pritiscima, Albanci su uspjeli sačuvati svoju nošnju, običaje, jezik i kulturni kontinuitet.
Posebna pažnja posvećena je visoravni Pešter, koja je, i pored brutalnog nasilja, uspjela očuvati albanski jezik i identitet kroz generacije. Nad albanskim stanovništvom ovog kraja počinjeni su teški zločini kako tokom Prvog svjetskog rata (1914–1918), tako i u Drugom svjetskom ratu (1939–1944).
Jedan od najtragičnijih događaja u kolektivnom pamćenju jeste masakr u Bihoru, izvršen 5. i 6. januara 1943. godine, kada su četničke formacije ubile više od 4.628 Albanaca, ostavljajući trajne demografske i psihološke posljedice.
Suočeni s prijetnjom potpunog uništenja od strane Srbije i Crne Gore, Albanci Sandžaka su s privremenim olakšanjem dočekali političke promjene koje je donijela nacistička okupacija Jugoslavije. U zonama od strateškog interesa za Njemačku – poput Novog Pazara, Mitrovice i Podujeva – Albancima je bilo dozvoljeno školovanje na maternjem jeziku i korištenje nacionalnih simbola.
Međutim, kapitulacijom Njemačke, Sandžak Novog Pazara ponovo je vraćen pod srpsku administraciju. Prof. Azizi govorio je i o naporima Aćifa Bljute, Šabana Poluže i stotina albanskih boraca koji su se oružano organizirali u cilju odbrane Sandžaka kao albanskog etničkog prostora.
Nakon završetka Drugog svjetskog rata, Albanci Sandžaka ostali su bez osnovnih ljudskih i nacionalnih prava. Zabranjen je albanski jezik, ukinut identitet, a stanovništvo je prisiljavano da se izjašnjava kao „Srbi islamske vjeroispovijesti“ – administrativna formula osmišljena za postepeno brisanje albanskog porijekla.
Uprkos dugotrajnom državnom pritisku, i danas u Sandžaku postoje jasni tragovi albanskog kulturnog i historijskog identiteta. Pojedinci poput Sulejmana Ugljanina i Amine Nurović-Nuraj, uprkos političkim pritiscima, nastavljaju da se izjašnjavaju kao Albanci i traže prava koja pripadaju svakoj manjini u savremenim evropskim društvima.
Predavanje prof. Ismeta Azizija u Ženevi još jednom je potvrdilo da Sandžak nije samo geografski prostor, već duboko historijsko i identitetsko pitanje koje zahtijeva istinu, priznanje i pravdu.
Objavljivanjem ovog teksta na bosanskom jeziku, DardaniaPress želi otvoriti prostor dijalogu, solidarnosti i zajedničkom suočavanju s prošlošću – bez negiranja tuđe patnje i bez prešućivanja historijskih činjenice.
redaksia derdaniapress.net
Discussion about this post