Četnici su prvi put formirani na početku XX vijeka kao pomoćne paravojne formacije srpske vojske. Zadatak ovih formacija u to vrijeme bio je izvođenje iznenadnih upada na područja Sandžaka, Kosova i Makedonije koja su bila dijelovi Osmanskog carstva. Cilj ovih napada bio je izazivanje nereda i haosa. U strategiji Jugoslavenske vojske između dva svjetska rata, četnici su imali ulogu komandosa koje, u slučaju rata, imaju zadatak okupacije određenih područja ili odbranu okupiranih područja. Draža Mihailović, oficir bivše jugoslavenske vojske, 1941. je formirao četnički vrhovni štab i oni su pred kraj te godine priznati kao zvanična vojska Kraljevine Jugoslavije. Misije vlada Engleske i Amerike su, više od dvije godine, bile aktivno prisutne u četničkom štabu.
Predstavnici velikosrpske ideologije, u doba sloma Kraljevine Jugoslavije nastavili su djelovati u više pravaca, ali najrazornije kroz srpski četnički pokret, odnosno Četnički nacionalni komitet, osnovan 1941. na Ravnoj gori. Državotvorna misao se kod četničkih ideologa temelji na kontinuitetu velikosrpstva: jednoj državi, jednom suverenitetu, s lozinkom Srbi na okup. Dakle, Jugoslavija je shvaćena kao velika Srbija “bez osvrtanja na legitimne interese drugih naroda Jugoslavije, s iznimkom Slovenaca, s kojima Srbi nemaju različite interese, jer nisu pomiješani i nemaju zajedničku granicu”. Moljevićev politički program od 30. juna 1941. pod nazivom „Homogena Srbija“ predstavlja najočitiji primjer plana za formiranje “Velike Srbije”. Ovim programom predviđeni su svi potrebni koraci na uspostavljanju “Velike Srbije” među kojima su: uspostavljanje nacionalnog jedinstva, širenje ideje „svi Srbi u jednoj državi“, nasilna promjena granica, premještanje stanovništva, stvaranje etnički čistih teritorija itd. Prema ovom programu buduća Srbija treba biti nacionalno homogena i čista od nesrpskih naroda.
Nakon uvoda u kome objašnjava stanje Srba, gubljenje države koje je uslijedilo njemačkom okupacijom Kraljevine Jugoslavije, Moljević govori o načinu uspostavljanja “Velike Srbije”: „Stoga se Srbima nameće danas prva i osnovna dužnost: da stvore i organizuju homogenu Srbiju koja ima da obuhvati celo etničko područje na kome Srbi žive, i da joj osiguraju potrebne strateške i saobraćajne linije i čvorove, te privredna područja kako bi joj bio omogućen i obezbeđen slobodan privredni, politički i kulturni život i razvitak za sva vremena… Preseljavanje i izmena žiteljstva, naročito Hrvata sa srpskog i Srba sa hrvatskog područja, jedini je put da se izvrši razgraničenje i stvore bolje odnosi između njih.“
U dijelu svog programa pod naslovom “Granice” Moljević određuje područje koje treba obuhvatati buduća srpska država. To su, naravno, granice koje se spominju i u “Načertaniju” Ilije Garašanina i u idejama Srpske pravoslavne crkve. One obuhvataju cijelu Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru, sjevernu Albaniju, velike dijelove Hrvatske i jug Mađarske. U dijelu pod naslovom „Odnos prema ostalim jugoslovenskim i balkanskim državama“ Moljević, poput Garašanina, ukazuje na herojsku prošlost Srba, Kosovski boj, borbu protiv Turaka u prošlosti, kao i protiv Nijemaca i ističe mesijansku ulogu Srba: „Srbija ima da, verna svojoj prošlosti i svojoj misiji na Balkanu bude i u budućnosti nosilac jugoslovenske misli, te prvi pobornik balkanske solidarnosti… Vreme traži okupljanje manjih država u veće jedinice, saveze i blokove, a od Srba će to tražiti i njihovi prijatelji. Srbi će se tim traženjima odazvati jer je to u duhu njihove istorijske misli na Balkanu…
Srbi koji su se prvi na Balkanu oprli najezdi Germana sa zapada prema istoku, dobili su time pravo na vođstvo na Balkanu, i oni se toga vođstva neće i ne mogu odreći ni zbog sebe ni zbog Balkana i njegove sudbine. Oni svoju istorijsku misiju moraju ispuniti, a moći će to učiniti samo ako budu okupljeni u homogenoj Srbiji i okviru Jugoslavije koju će zadahnuti svojim duhom i dati joj svoj pečat. Srbi moraju imati hegemoniju na Balkanu, a da imaju hegemoniju na Balkanu, moraju prethodno imati hegemoniju u Jugoslaviji.“
U pismu koje je Moljević 1942. uputio Dragiši Vasiću, govoreći o granicama i uspostavljanju “Velike Srbije” nakon rata, on kaže: “Što se tiče našeg unutrašnjeg pitanja, razgraničenja sa Hrvatima, tu držimo da treba odmah, čim se ukaže prilika, prikupiti sve snage i stvoriti svršen čin:
- a) zaposesti na karti označenu teritoriju;
- b) očistiti je pre nego li se iko sabere.“
On u nastavku dodaje da se treba „iznutra pristupiti čišćenju zemlje od svih nesrpskih elemenata. Krivci bi imali da budu na mjestu kažnjavani, a ostalima bi valjalo otvoriti put – Hrvatima u Hrvatsku, a muslimanima u Tursku (ili Albaniju)“.
Pored ovog programa Stevana Moljevića koji se smatra političkim liderom četničkog pokreta u Drugom svjetskom ratu, postoje i drugi dokumenti koji govore o namjerama Srba. Tako Draža Mihailović u svom „Progamu četničkog pokreta“ iz septembra 1941. kaže: „Pripremati da bi u danima sloma izvršiti ovu akciju:
… – omeđiti „defakto“ srpske zemlje i učiniti da u njima ostane samo srpski živalj
– posebno imati u vidu brzo i radikalno čišćenje gradova i njihovo popunjavanje svežim srpskim elementom
– izgraditi plan za čišćenje ili pomeranje seoskog stanovništva sa
ciljem homogenosti srpske državne zajednice
– u srpskoj jedinici kao naročito težak problem uzeti pitanje muslimana
i po mogućnosti rešiti ga u ovoj fazi.“225
U naredbi koju je Mihailović izdao 20. decembra 1941. svojim podređenim oficirima, u dijelu pod naslovom Ciljevi naših odreda, piše:
– „Stvoriti veliku Jugoslaviju i u njoj Veliku Srbiju, etnički čistu u granicama Srbije – Crne Gore – Bosne i Hercegovine – Srema – Banata i Bačke
– Čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i ne – nacionalnih elemenata…
– Stvoriti neposredne zajedničke granice između Srbije i Crne Gore,
kao i Srbije i Slovenačke čišćenjem Sandžaka od Muslimanskog
življa i Bosne od Muslimanskog i Hrvatskog življa…
– U krajevima očišćenim od narodnih manjina i ne – nacionalnih elemenata izvršiti naseljavanje Crnogorcima (u obzir dolaze siromašne nacionalne ispravne i poštene porodice).“226
U nekim drugim zapovijedima imamo i konkretnije instrukcije. U pismu zapovjednika Ozrenskog četničkog korpusa, upućenom 13. februara 1943. zapovjedniku Zeničkog vojno-četničkog odreda, uz iznošenje ciljeva četničkog pokreta prema Dražinoj “Instrukciji”, kaže se i sljedeće:
“… Možda tebi i tvojim borcima izgledaju ovi ciljevi veliki i neizvedivi.Setite se velike borbe za oslobođenje pod vodstvom velikog vožda Karađorđa. Srbija je bila puna Turaka (muslimana). U Beogradu i ostalim srpskim varošima stršale su muslimanske munare, a pred džamijama su Turci vršili svoja smrdljiva pranja kao što i sada rade u srpskoj Bosni i Hercegovini. Na stotine hiljada muslimana bilo je tada preplavilo našu otadžbinu. A pođite danas kroz Srbiju. Nigdje nećete naći niti jednoga Turčina (muslimana), nećete naći čak niti jednoga njihovog groba (mezara) ni jednog šiljka (nišana)…”
“Podrška srpskog naroda Četničkom pokretu bila je veoma široka. U srpskoj narodnoj kulturi, od ustanka protiv Osmanlija 1804. godine, paravojne formacije koje su se zbog Kosovskog boja svetili ubijanjem nesrpskih civila, slavljeni su kao junaci i heroji. Nemilosrdno nasilje četnika koje je podsticano ovim nacionalnim mitom, imalo je ključnu ulogu u formiranju i širenju srpske države.”
“Ovaj pokret koji je u Drugom svjetskom ratu imao 75 hiljada pripadnika, zajedno sa drugim srpskim paravojnim formacijama koje su surađivale sa nacistima i fašistima i koje su imale ukupno više od 125 hiljada pripadnika,”229 pored borbe protiv partizanskog pokreta, počinili su brojne zločine nad Bošnjacima muslimanima Bosne i Hercegovine.
Iz knjige: Sabahudin Šarić VELIKOSRPSKA IDEOLOGIJA
Razgovor o ovom članaku