Srbija je povlačenje svojih trupa iz Albanije završila 24. Aprila 1913. godine, po naređenju Konferencije ambasadora, koja je za- pretila upotrebom sile.
Na osnovu Londonskog ugovora od 30. maja 1913. godine Kosovo I deo Metohije sa Prizrenom pripalo je Kraljevini Srbiji, Peć. Dakovica 1 Istok Kraljevini Crnoj Gori. Dva meseca kasnije, 29. jula. Konferencija ambasadora je utvrdila Ustav “nezavisne i neutralne” kneževine Albanije. “Pripajanjem Kosova i Metohije Srbiji i Crnoj Gori ove oblasti su, posle četiri i po stoleća, ponovno ušle u sastav srpskih država, čime za njih počinje novo razdoblje u društveno-ekonomskom, političkom i kulturnom životu”. Tako piše Radošin Rajović u svojoj knjizi “Autonomija Kosova”.
Iz njegovog daljeg, vrlo škrtog i uzdržanog, opisa tog “novog razdo- blja u životu Albanaca ipak može da se nasluti stvarni njihov “društveno-ekonomski, politički I” čak “Kulturni” (!) život:
“Ulaskom ovih oblasti u sastav Srbije i Crne Gore prvi put su se Arbanasi – sada kao brojna etnička grupa – našli u sastavu sloven- skih država, suprotno težnjama koje su ispoljavali u nacionalno- oslobodilačkom pokretu 1878-1912, za uspostavljanjem Velike Al-banije u kojoj bi se pored ostalih krajeva našli i Kosovo i Metohija. Dok su srpske i crnogorske trupe triumfalno ulazile u oblasti Kosovo i Metohiju, donoseči slobodu svojim sunarodnicima, veliki deo Arbanasa (naročito muslimana) smatrao se pogodenim, tačnije. nije se smatrao oslobodenim.”
Dimitrije Tucović i Kosta Novaković su opisali taj “triumfalni ulaz srpske vojske u oblast Kosova i Metohije. Posle njihovih opisa postupaka srpske vojske i vlasti u tim kraje- vima razumljiviji je i sledeći, oprezan i blag, opis situacije koji daje čitaocima Radošin Rajović:
Usled nezadovoljstva i otpora Arbanasa u oblastima Kosova Metohije zbog ulaska u sastav srpske države, srpska vlada je još oktobra 1913. godine donela Uredbu o javnoj bezbednosti, kojom su bile predvidene stroge kazne za svaku vrstu otpora.
Zapravo, najteži i najsloženiji zadatak koji su vlasti Srbije i Cme Core imale u ovim krajevima bio je položaj Arbanasa… i njihov odnos prema državama u čijem su se sastavu posle 1912. našli. pošto se veliki deo Arbanasa nije mirio sa pripajanjem ovih krajeva Srbiji Crnoj Gori.
S druge strane, srpska i crnogorska vlada su u ove oblasti slale činovnike koji su se okrutno ponašali i kojima je glavni cilj bio da se obogate. Vlasti su terorom ugušivale izražavanje nacionalnih osećanja, kao i negodovanja i otpore Arbanasa, pa su međuna cionalni odnosi postajali sve zaoštreniji. Do naročito teške situacije došlo je 1913. kada su Izbile masovne pobune Arbanasa pa je upotrebljeno nekoliko divizija da se te pobune uguše”.3
Rajović se u ovom poslednjem, gde govori o “teroru”, o “divizijama” koje “guše pobune” (znači u krvi) poziva na Vladimira Dedijera. (Istorija Jugoslavije, str. 348.) Međutim, akademik, predsednik Odbora Srpske akademije nauka koji se bavi proučavanjem genocida na teritoriji Jugoslavije u XX veku, ne stavlja na dnevni red taj genocid koji je srpska vojska vršila nad albanskim stanovništvom Kosova, a o čemu mu svedoče i srpski socijaldemokrati…
Srpske crnogorske vlasti su odmah posle osvajanja i pripajanja Kosova i Metohije započele naseljavanje svog življa.
“U Crnoj Gori je donet Zakon o naseljavanju u novooslobođenim krajevima i u Metohiju su se odmah počele doseljavati porodice Crnogoraca. U cilju vršenja naseljavanja na Cetinju Je obrazovan Glavni odbor za naseljavanje, koji je reševao molbe… Naseljavanje je, međutim dočekano ne prijatelj ski od strane starosedelaca-Arba- nasa, jer su naseljenici dolazili na zemlju koja je pripadala agama i begovima koju su dojučerašnje čifčije-Albanasi već obrađivali i za koju su računali da će biti njihova, ili su pak dolazili na utrine i pašnjake koje su Arbanasi koristili. Naseljavanje, prema tome. nije moglo proći bez nasilnog pomeranja starosedalaca, otimanja i samovolje. To je stvorilo jaz između njih i doseljenika.
Srpska vlada je 20. februara 1914. donela Uredbu o naseljavanju južnih krajeva… Međutim, rad na naseljavanju nije znatnije odma kao usled izbijanja prvog svetskog rata. a 1915. je prestao svaki rad na tom pitanju.
Usled ratnih prilika i već stvorenih rdavih odnosa između starosedelaca i doseljenika, najveći deo doseljenika vratio se u kra jeve odakle je i došao, sem autokolonista. tj. onih koji su sami kupovali zemlju i naseljavali se”.
O agrarnim, ka o međunacionalnim, odnosima za vreme prvog svetskog rata na Kosovu govori i drugi jedan autor. Milovan Obradović: “Krajem 1915. godine ćela teritorija Kosova našla se pod okupa cijom Austro-Ugarske… Narod je morao da daje razne dažbine za potrebe okupatorske vojske i vlasti. U ovim teškim danima mno gi ljudi, i Albanci i Srbi, ne mireći se s terorom, odlaze u šume, odakle se bore protiv okupatora. Ove borce narod Je nazivao kačacima…
Politička i lična nesigurnost za vreme auslro-ugarske okupacije odražava se i na agrarne odnose. S okupacijom nastaje nesigurnost za imovinu 1život kolonista koji su se naselili posle 1912. godine, bilo kao autokolonisti ili u režiji agrarnih organa. Na udaru su se našli prvo oni koji su se samovoljno ili uz pomoć policijskih organa naselili na napuštena i odmetnička imanja. Uz pomoć svojih prijatelja proteruju ih raniji vlasnici, koji se vraćaju. Bilo je i slučajeva ubistava nekoliko naseljenika u delu Kosova pod crnogorskom vlašću, prvenstveno onih koji su se zamerili albanskom domaćem stanovništvu. To je bila neka vrsta osvete za učinjene nepravde i nasilja. Ovi naseljenici se povlače u stari kraj ili gradove na Kosovu.
U povoljnijem položaju bili su autokolonisti – oni koji su došli do zemlje putem slobodne prodaje. Prema njima je domaće albansko stanovništvo imalo drugačiji stav – smatrani su kao legalni naseljenici koji i dalje imaju sva prava na kupljenu zemlju. Dobar deo ovih naseljenika, naročito u delu Kosova pod Srbijom, ostao je tokom celog rata na svojim imanjima. Ne samo što ih Albanci nisu uzne- miravali nego su u dosta slučajeva pomagali jedni drugima da što lakše podnesu teškoće okupacije.
Za vreme austro-ugarske okupacije iseljavanje albanskog stanov ništva u Tursku, zbog nesigurnosti imovine i života, nastavlja se. ma da su takvi slučajevi bili relki Ovakvo stanje zadržalo se do stvaranja Kraljevine SHS decembra 1918. godine.”
Prvih dana decembra 1915. godine srpska vojska je počela da se povlači iz Srbije preko Albanije do Jadranskog mora, gd su bili saveznici. Međutim, i u takvoj situaciji, kada je ostala bez teritorije, Srbija Je nastavila svoju dotadašnju politiku:
“Posle povlačenja iz Srbije, srpska vlada je i u izbeglištvu nastavila da se živo interesuje za stanje u Albaniji…
Ciljevi srpske vlade… bili su, pre svega, da obezbede vladavinu u zapadnoj Makedoniji, na Kosovu i Metohiji, kao oblastima koje su bile pretežno naseljene Arbanasima, kao i da zadobiju teritorije u sevemoj Albaniji, kako bi se Srbija primakla Jadranskom moru”.
Karadordevići. kralj Petar I 1 prestolonaslednik Aleksandar, kao i predsednik vlade (u izbeglištvu) Nikola Pašić ni sada nisu mogli da se odreknu svog megalomanskog sna o “srpskom” moru i osvajanju albanske teritorije.
“Valjda ni sa jednom zemljom, s interesima nijednog naroda nije se toliko bezočno trgovalo na mirovnim konferencijama posle prvog svetskog rata, kao što Je to slučaj sa albanskim narodom”.
“Trgovina oko Albanije nastavljena Je i tokom prvog svetskog rata…
Po Londonskom ugovoru. 26. aprila 1915….. Italija Je okupirala Valonu…, Francuska Je okupirala Korču…. Grčka Je stvorila vladu autonomnog Epira. Krajem 1918. srpske trupe okupirale su sever- ne delove Albanije”.
“Albanija Je primljena u Društvo naroda u decembru 1920. godine. Jugoslovenske i grčke trupe nisu htele da evakuišu Albaniju… ali su konačno morale da napuste Albaniju 1921. godine, kada Je konferencija ambasadora u Londonu potvrdila granice Albanije iz 1913. godine”.
Rajović u svome prikazu situacije na Kosovu u to vreme nastavlja: “Kosovo i Metohija su u toku oktobra 1918. oslobodile od okupatorskih snaga jedinice 2. armije srpske vojske pod koman dom vojvode Stepe Stepanovića, zajedno sa Jugoslovenskom divizi jom i francuskim trupama, Ovi krajevi ušli su tada ponovo u sastav srpske države”.
Ali. srpska vojska Je još pre dolaska na Kosovo, samo nekoliko dana pre toga, vrlo strogo upozorila albansko stanovništvo na to, šta ga čeka:
“Nastupajući sa juga. srpske vojne vlasti su u proklamaclji-letku od 29. septembra 1918. godine podsetile Arbanase iz zapadne Make donije, Kosova i Metohije na zlodela koja su počinili 1915. i pozvale ih da ustanu protiv Bugara, Nemaca i Austrijanaca, zatim da ne beže iz svojih domova i, ako se budu vladali kako im Je preporučeno. “postaćemo opet dobri prijatelji”. Ne dajući podatke o tome šta vojska ima u vidu, navodeći albanska “zlodela 1915.”, Rajović nastavlja:
“Arbanasi iz ovih oblasti bili su i ovog puta protiv ponovnog uključivanja u srpsku odnosno jugoslovensku državu. Pružali su otpor na razne načine, a pre svega otvorenim suprotstavljanjem uspostavljanju srpskih vlasti, odnosno nepriznavanjem ovih vlasti, ubijanjem njihovih predstavnika, presretanjem 1ubijanjem srpskih vojnika i oružanim pobunama”. Autor navodi u fusnoti knjigu B. Hrabaka i D. Jankovića “Srbija1918., str. 183” gde stoji:
“Organizovan otpor ponovnom uvođenju srpskih vlasti ispoljio se krajem oktobra i početkom novembra 1918. u srezu Vučltrnu, gde su pobunjene grupe Arbanasa, pod vodstvom Feriza Šabana i Fejzula Sarača, napale zgradu (“sudnicu”) opštine Prilužje. Pobunjenici su napadali i pretresali srpska sela i otimali stoku. Oni su progla sili reku Sitnicu za granicu između Srbije i Albanije”.
Pacifikacija oružanom silom
Krupne Jedinice srpske vojske su od samog stupanja na teritoriju Kosova 1Metohije gušile nezadovoljstvo stanovništva albanske na rodnosti:
‘Tokom oktobra 1918. Jedinice jugoslovenske divizije posele su Kosovo i Metohiju 1postavile svoje garnizone i vojne stanice koje su
Izvesno vreme vršile i neke funkcije civilnih vlasti. Ove jedinice su
započele pacifikaciju ovih krajeva oružanom silom. U toku novem bra i decembra stigla su i vojna pojačanja”.
Autor ovog dela – pravnik, sudija Vrhovnog suda – i posle skoro sedamdeset godina od tih akcija srpske vojske protiv pobunjenog stanovništva, koje Srbiju smatra za okupatora, upotrebljava ne Jednom izraz “pacifikacija”:
“… Jugoslovenske vlasti su, kombinacijom političkih i vojnopo- litičkih sredstava, sprovodile pacifikaciju Kosova i Metohije”.razmerama tih akcija (i njihovim posledicama) može da se stvori slika i na osnovu sledećeg:
“Međutim, nije bilo lako ponovo uspostaviti vlast i razoružati i vratiti u mirnodopski život nemirno arbanaško stanovništvo, koje je u toku rata bilo prilično radikalizovano, dobro naoružano i uz to steklo iluzije o iskrenom prijateljstvu Austrijanaca, kao i o mogućnosti pridruživanja ovih krajeva albanskoj državi, pod utica- jem zainteresovanih velesila”.
Sredinom decembra 1918. pripreman je napad Malisora i drugih arbanskih plemena iz severne Metohije na Metohiju, sa ciljem da se uklone srpske vlasti. Naoružane grupe iz ovih plemena, koje su brojale ukupno oko 3000 ljudi, ne računajući pristalice u Metohiji, napale su jednu kolonu vojnika kod sela Junika (Đakovica).
U februaru 1919. u sevemoj Albaniji Je buknuo ustanak sa ciljem da se u Metohiji i na Kosovu, kao i u zapadnoj Makedoniji, izazovu neredi. Preko 3000 ljudi prodrlo je tada preko Dečana u Metohiju, a oko 600 ljudi preko Rugova ka Rožaju”, tako je “kontrarevolucija” albanskog stanovništva Kosova i Melohije, uperena protiv vojske i vlasti Kraljevine Srbije još 1912., 1913. i 1914. i njihove zavojevačke politike, kako ju Je nazivao Dimitrije Tucović. prenela i nastavljena u Kraljevini Srba, Hrvata i Slove naca, u kojoj su na čelu bili ista dinastija, iste vojne vlasti, isti političari, koji su takvu politiku Srbije sprovodili i pre 1918. godine…
dardaniapress
Razgovor o ovom članaku