Ismet Azizi
Kada istorija postane oružje
U balkanskim okvirima, malo je tema koje su toliko zloupotrebljavane kao pitanje porijekla i prisustva Albanaca na Kosovu. Tokom čitavog XIX i XX stoljeća, ideološki i politički projekti u Beogradu i njihovih sljedbenika u akademskim krugovima gradili su narativ o navodnom „kasnom dolasku“ Albanaca na Kosovo – kao da su Albanci narod koji se tek nedavno spustio sa planina sjeverne Albanije da „okupira“ tuđu zemlju.
Nasuprot toj propagandi, francuski medievista Alain Ducellier (Université de Toulouse), jedan od najuglednijih evropskih istoričara srednjeg vijeka, u svojoj studiji „Jesu li Albanci okupirali Kosovo?“ postavlja jednostavno, ali suštinsko pitanje: može li narod koji je na svojoj zemlji prisutan hiljadama godina „okupirati“ vlastiti prostor?
Ovaj tekst, objavljen krajem XX vijeka u kontekstu kosovske krize, ali sa metodološkom hladnokrvnošću pravog naučnika, ostaje i danas jedan od najvažnijih dokaza protiv mitologizacije i falsifikovanja istorije.
Ducellier protiv mita o „kasnom dolasku Albanaca“
Ducellier na početku raskrinkava samu logiku pitanja: tvrdnja da su Albanci „došli“ na Kosovo u kasnom srednjem vijeku zasniva se na političkoj potrebi, a ne na istorijskim dokazima.
On ističe da Kosovo nije bilo „prazan prostor“ koji je neko zauzeo, već regija s gustim stanovništvom koje vuče porijeklo od dardanijskih i ilirskih zajednica.
Autor jasno naglašava da „državna prisutnost“ nije isto što i „etnička većina“. To što je u XIV vijeku srpska država privremeno kontrolisala Kosovo ne znači da su Srbi činili većinu njegovog stanovništva. Kao primjer navodi druge evropske prostore gdje su vladari jedne nacije vladali nad većinskim stanovništvom druge – poput normanske Engleske ili bizantske Grčke.
Za Ducelliera, ključna pogreška srpske istoriografije jeste poistovjećivanje političke moći sa etničkim vlasništvom.
Srednjovjekovni izvori: između manastira i sela „Arbanas“
Najjači dio Ducellierovog argumenta jeste oslonac na primarne izvore.
U poveljama cara Stefana Dušana (1331–1355), koje su Srbi često uzimali kao dokaz „srpskog karaktera Kosova“, sam tekst otkriva nešto suprotno: u okolini Prizrena i Peći spominju se sela pod imenom „Arbanas“, kao i albanski toponimi i lična imena.
Drugim riječima, u samom srcu „srpske srednjovjekovne države“ živjeli su ljudi koji su se u izvorima označavali kao Albanci. Ducellier zaključuje: ako su Albanci bili tamo već u vrijeme Dušana, kako onda mogu biti „doseljenici“?
Ova argumentacija ruši jedan od temelja srpskog mita – da je Kosovo „vjekovna srpska zemlja“ koju su Albanci kasnije preplavili.
Od arheologije do osmanskih deftera – kontinuitet, a ne migracija
Ducellier povezuje tri linije dokaza: arheološki kontinuitet između dardanskih nalazišta i kasnijih naselja s albanskim toponimima; toponimiju i etnonime iz srednjovjekovnih dokumenata; i osmanske deftere iz XV i XVI stoljeća koji potvrđuju prisustvo brojnih albanskih sela, bratstava i ličnih imena.
On se poziva na radove albanskih i stranih istraživača (Anamali, Pulaha, Šufflay, Bartl) kako bi pokazao da su Albanci neprekidno prisutni u zoni Peći, Đakovice, Prizrena i Laba – mnogo prije bilo kakve osmanske politike naseljavanja.
Ducellier takođe upozorava da se „migracije sa sjevera Albanije“ nikada nisu desile u obimu koji bi promijenio etničku sliku Kosova. Ako ih je i bilo, riječ je o unutrašnjem pomjeranju unutar istog kulturnog prostora.
Politička konstrukcija „srpskog Kosova“ u XIX–XX vijeku
Jedan od najsnažnijih doprinosa Ducellierove studije jeste historijska dekonstukcija mita o „svetom srpskom Kosovu“.
On pokazuje da se taj mit rađa tek u XIX vijeku, u doba romantizma i stvaranja nacionalnih država, kada su srpski intelektualci i Crkva pokušavali proširiti državni prostor prema jugu.
U toj fazi, manastiri iz srednjeg vijeka postaju „dokaz“ teritorijalnog prava, a Albanci – koji su stoljećima živjeli u njihovoj blizini – proglašeni su „okupatorima“.
Ducellier ističe da je riječ o klasičnom primjeru projekcije nacionalne ideologije unatrag, tipičnom za balkanske nacionalizme koji su istoriju pretvarali u politički alat.
Na taj način, mit o „albanskoj okupaciji“ postaje legitimacijski instrument srpske ekspanzionističke politike, naročito u periodu između 1878. (Berlinski kongres) i 1913. godine (Balkanski ratovi).
Zašto je ovaj tekst važan danas
U vremenu kada su falsifikati, poluistine i mitovi ponovo u opticaju, Ducellierova studija vraća fokus na ono što je suština nauke: dokaz, izvor, kontekst.
Njegova poruka ima tri dimenzije: metodološku, etničko-demografsku i etičko-političku.
Ducellier time ne brani „nacionalni interes“, nego naučnu istinu. U njegovom tekstu nema patetike, već hladne argumentacije, koja ruši čitav jedan sistem propagandnih konstrukcija.
Zaključak: Historija kao prostor istine
Studija „Jesu li Albanci okupirali Kosovo?“ Alaina Ducelliera ostaje jedno od ključnih djela koje potvrđuje kontinuitet albanskog prisustva i razotkriva mehanizme mitologizacije u balkanskim historiografijama.
Ducellier ne „piše u korist“ Albanaca – on samo pokazuje da istina, kada se izgovori precizno i bez ideoloških naočara, uvijek stoji na strani činjenica.
U svijetu gdje su laži često glasnije od istine, ova studija nas podsjeća da istoriografija nije nacionalni instrument, nego moralna obaveza prema prošlosti.
Izvor: Alain Ducellier, “Have the Albanians Occupied Kosova?”, u: Kosova, br. 8, Priština, 2000. PONOVO OZDANJE: Studime mbi shqiptarët dhe trojet e tyre në Kosovë, Brerore.al, Tiranë.
Discussion about this post