Tako je, 16. februara 1919. godine, u Sarajevu, formirano Muslimansko jugoslavensko udruženje. Iste godine u Skoplju se formira Džemijet, ili drugačije Islamska organizacija za odbranu i pravdu, partija koja ujedinjuje Bošnjake i Albance Sandžaka.
U to vrijeme uticaj među muslimanima imale su dvije partije. Džemijet je nailazio na podršku u Istočnom Sandžaku, posebno u Novom Pazaru i u Tutinu, gdje je veoma aktivnu ulogu imao Aćif efendija Bljuta, dok “Jugoslavenska muslimanska organizacija (JMO) stajaše više narodna među muslimanima etničkih mješovitih zona Priboja, Nove Varoši i Prijepolja”. Džemijetu je trebalo da svoju aktivnost orijentira na stranačkim osnovama, između širokih narodnih masa i osnovno pitanje mu je bilo profilisanje kao posebne političke partije muslimana istočnih krajeva, Kosova i Sandžaka.
Nakon konsultacija i već preduzetih aktivnosti na stvaranju obrazovne i kulturne organizacije “Baškimi” (u Mitrovici od Hasana Prištine), Nedžib Draga i Aćif Bljuta formiraju u Skoplju organizaciju “Džemijet” (“Ujedinjenje”). Na osnivačkoj sjednici, održanoj u Skoplju 19. decembra 1919. godine, za predsjednika stranke izabran je Nedžib Draga, jedan od najviđenijih mladoturskih političara među Albancima, član masonske lože i bliski saradnik radikala, stariji brat budućeg lidera Džemijeta i najbližeg Hadžiahmetovićevog saradnika, Ferhata Drage. Aćif Hadžiahmetović Bljuta je izabran za sekretara te stranke.
Nova politička organizacija dobija dva imena. Na turskom jeziku pravi i potpuni naziv joj je bio “Islamsko udruženje za odbranu pravde”, dok se u javnosti, da bi se maskirala, pojavila sa imenom İslam Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti. U to vrijeme štab Treće armije javlja ministarstvu vojske u Skoplju da se održava Kongres muslimana Juga, na kojem je, u prisustvu 64 učesnika, za predsjednika izabran Nedžib Draga, za potpredsjednika Šejh Sadedin a za sekretara Aćif Bljuta.
Pitanje obrazovanja bilo je jedno od programskih prioriteta Džemijeta. Muslimansko stanovništvo istočnih zona tražilo je otvaranje nacionalnih i vjerskih škola kao preduslova da bi se osigurala puna autonomija. U redovima ove organizacije oni su pokušali da privuku što veći broj intelektualaca, koji bi mogli odbraniti, na energičan način i trezveno, pravo Albanije, ne samo na albanskim krajevima, več i šire, u Evropi i u SAD. Aćif Bljuta sada je već definitivno saznao da njegova djelatnost ne može biti drugo osim ona koja ujedinjuje Albanace u borbi za egzistenciju nacije.
Politički odnosi među ovdašnjim stanovnicima, čiji je sastav bio nacionalno i etnički šarolik, počeli su da se zaoštravaju sa formiranjem političkih stranaka. Nosioci te nove politike bili su pradstavnici Radikalne stranke, Džemijeta i Demokratske stranke, a njeni realizatori nečelnici, policijski pisari, rentijeri, trgovci, sudije i žandarmi, koji su, po pravilu, ovdje službovali po kazni.
Radikalnu stranku osnovao je Božidar Glizović, apotekar. Vodeće ličnosti bili su Živko Šušić, sudija, Spaso Nićiforović, zemljoradnik i Mehmedalija Hadžimahmutović, muftija. Radikali su u Novom Pazaru imali svoju prethodnicu još od 1912. godine u „Raškoj radikalnoj omladini“, koja je okupljala srpsku omladinu, propagirala program Radikalne stranke i spremala teren za njeno osnivanje. Politika radikala bila je usmjerena ka okupljanju što većeg broja Srba. Istupajući kao zaštitnici Srba, oni su dosta rano počeli izražavati tendenciju netrpeljivosti prema muslimanima. Poistovećujući ih sa Turcima, nagovještavali su osvjetničke mjere prema njima za sve ono što se desilo pod turskom okupacijom. Radikali su sa takvom politikom dosta zatrovali odnose između Srba i muslimana, što će biti izvor budućih neprilika, naročito u Drugom svjetskom ratu.
Takav stav radikala na ovom području odgovarao je Demokratskoj stranci, koju je, 1919. godine, osnovao Cvetko Milošević, bivši sudija. Njega je kao predsjednika ove stranke zamijenio Dušan Davidović, advokat. Stranka je okupljala trgovce, činovnike, rentijere i u njoj je bilo dosta muslimana. Demokrate su osuđivali politiku netrpeljivosti i šovinizma radikala i Džemijeta. Ipak, ova stranka nije nikada na ovom terenu bila masovna zbog toga što je većina Srba prišla radikalima, a većina muslimana Džemijetu.
Nikola Pašić je morao da mijenja politiku prema sandžačkim muslimanima, jer je njegova stranka među njima sve više gubila autoritet. Muslimani su tada više prilazili demokratama, a neki su, čak, izražavali tendenciju učvršćivanja veza sa Bosnom. Za Pašića je to bio gubitak dragocjenih glasova, a politika veze ovdašnjih muslimana sa Bosnom, i, možda, preko ove sa Hrvatskom, odudarala bi od nastojanja srpske buržoazije za jedinstvom svih naših naroda. Zbog svega toga Pašić je pomagao osnivanje Džemijeta, jer je mislio da će preko ove stranke vezati muslimane za svoju politiku.
“Džemijet je manjinska politička stranka, koja je svoje organizovanje u Raškom okrugu započela skupom pristalica u Novom Pazaru, 4. aprila 1920. godine, na kome su prihvaćene odluke Osnivačkog kongresa stranke u Skoplju (18-23. decembar 1919). Na skupu u Novom Pazaru donet je i jedan dokument u kome se naglašava da se i oni organizuju po programu “Udruženja za zaštitu prava Muslimana u Jugoslaviji, u najboljoj nameri da i mi Muslimani, uživajući političke slobode, stupimo u srećnije tokove života, tražeći programom iskreno primenjivanje i obezbeđenje prava i regulisanje nekih pitanja od kojih zavisi život Muslimana”. U organizovanju novopazarskog skupa, stvaranju mreže organizacija i širenju ideologije Džemijeta na ovim prostorima najviše su doprineli: Ćamil-beg Ejupbegović, Mehmedalija Osmanbegović, Šahsuvar Čavić, Aćif Hadžiahmetović, Ejup Ljajić i Amet Daca. Oni su predstavljali trgovce, rentijere i obrtnike Novog Pazara. Kod običnog muslimanskog sveta oni su nastupali sa devizom “Ko je Musliman taj je za Džemijet”, a ideologija stranke širena je preko glasila “Hak” koji se prodavao i u Novom Pazaru.”
Nakon razgranate političke aktivnosti u terenskim vijećima Džemijeta, 4. aprila 1922. godine, u Skoplju je, u prisustvu 61 delegata, započeo Treći kongres Džemijeta. Kongresu je, također, prisustvovalo i 11 poslanika parlamenta Kraljevine SHS. Iako je na početku Kongresa bilo pokušaja da se on parcijalizuje kroz “zaštitu” interesa tri dijela (Sandžak, Kosovo, provincija Dibra) teritorijalnog opsega Džemijeta, na samom početku takav pokušaj nije uspio. Tako je, umjesto djelimičnih svađa, kako je vlada naložila, Kongres iznio političke i nacionalne zahtjeve za sve albanske slojeve. Na Kongresu je izabrano novo rukovodstvo Džemijata u sljedećem sastavu: za predsjednika Izvršnog vijeća izabran je Ćenan Zija, potpredsjednik je postao Ismet beg Kemal a blagajnik Kemal Osmani. Ovo rukovodstvo, uz punu saglasnost Ferhata Drage, dobilo je zadatak da posjeti sve podsavjete u okruzima. Prvo je delegacija trebala razgovarati u Prištini sa hadži Džemajl Agušijem, predsjedavajućim, i Sulejmanom Hadžijem Ibrahimijem, zamjenikom predsjedavajućeg, u vezi prepreka koje je trebalo učiniti kolonizaciji Kosova sa Slavenima. U Prištini bi se raspravljalo i donijele dvije odluke u vezi sa sprečavanjem masovnog raseljavanja Albanaca u Tursku. Po svaku cijenu, delegacija albanskih vlasti trebala bi biti angažovana da ode u Edirne i odatle vrati Albance, bilo na Kosovo, bilo u Albaniju. U ovoj delegaciji bila su angažovana dvojica nacionalnih emisara – Ibrahim beg Đakovica i Aćif Bljuta.
Prema autoru Miodragu Radoviću: “Odmah posle osnivanja Glavnog odbora Džemijeta u Skoplju osnovani su sreski i mjesni odbori ove organizacije na cijelom području Makedonije, Kosmeta i Sandžaka. Na zboru u Novom Pazaru, koji je održan u jesen 1922. godine, zvanično su osnovani okružni i sreski odbori Džemijeta. Zbor je održan u hanu Tefik efendi Imamovića i Dželil age Aguševića, koji se nalazio tu gdje se danas nalazi bioskop „Crvena zvijezda“ u Novom Pazaru. Na osnivačkoj skupštini došlo je toliko mnogo muslimana da han nije mogao primite sve učesnike, tako da je jedan broj morao ostati vani. Na Skupštini su govorili Ćamil beg Ejupbegović i Aćif Hadžiahmetović (Aćif Bljuta). Govornici su zahtijevali jedinstvo muslimana da se ne cijepaju u razne političke stranke i objašnjavali im da će na taj način bolje i brže dobiti svoja prava. Aćif je istakao da je sve to obećala vlada Nikole Pašića. Muslimani će to dobiti samo ako budu ujedinjeni u Džemijet. Tako je počela politička borba Džemijeta, koja će se, sve do kraja djelovanja ove organizacije, voditi pod parolom „Ko nije za Džemijet on je otpadnik islama“. Ova parola se isticala najviše u predizbornim i izbornim kampanjama.“
Najpoznatiji političari Džemijeta za Sandžak, pored Aćifa Bljute, bili su Mehmedali Osmanbegović, Šahsuvar beg Čavić, Ćamil beg Ejupbegović, Ali aga Ćilerdžić, Ejup aga Ljajić, Ahmed Daca, Fehim beg Nuribegović, Omer Koničanin, Mehmet Pećanin, Ahmed Hamzagić, Jusuf Mavrić, Nuradin Crnovršanin i dr. Na ovom skupu postavljeni su temelji Džemijeta u Novom Pazaru i okolini. Događaji u nastavku daju signale da će Aćif Bljuta biti jedan od budućih lidera Sandžaka.
„Prvi poslanički izbori za Novi Pazar i Deževski srez posle rata održani su 1920. godine. Protekli su u redu i miru. Nije bilo izrazitije političke borbe, jer su političke stranke bile tek formirane. Verska podvojenost se nije osećala u većoj meri, ali se nazirala. Najizrazitija je bila predizborna aktivnost poslaničkog kandidata Ethema Buljbuljevića. […] Većina savremenika seća se da je Ethem odličan govornik i da je naročito raspaljivao mase na socijalnim pitanjama i obećavao socijalnu pravdu. Tada su izabrani za poslanike Mehmedalija Mahmutović, okružni muftija iz Novog Pazara, Spasoje Nićiforović, zemljoradnik iz Postenja, Gligorije Božović, književnik iz Kolašina i Ethem Buljbuljević, novinar. Dva prva kandidata pripadali su Radikalnoj stranci (u koaliciji sa Džemijetom), treći Demokratskoj stranci, a četvrti Komunističkoj partiji.“
O prvom nastupu na izborima za Ustavotvornu skupštinu, u novembru 1920. godine, i pregovorima JMO i Džemijeta, Bogumil Hrabak piše: „JMO je za svoju braću po veri u Makedoniji i Sandžaku pa i na Kosovu odjednom izkazao veliko interesovanje pred izbore za Ustavotvornu skupštinu (28. novembra 1920). Na zboru u Bijeljini podignut je glas protiv progona muslimana na jugu; na tribinu je dovedena jedna muslimanka s odojčetom koja je uzbuđeno pozvala da se prestane s gonjenjem muslimana u Sandžaku i Makodoniji. Na takvu inicijativu „Hak“ se zahvalio slaveći lidere Spaha, Korkuta i Hrasnicu kao vođe svih muslimana u državi. Pomenuti prvaci su potom došli u Skoplje da se sporazumeju sa Džemijetom o zajedničkom nastupu; radilo se o tome da se prihvati linija Bosanaca u vreme izbora. Do takvog prihvatanja nije došlo i Džemijet je samostalno izašao na izbore. Treba dodati da su se neki prvaci JMO kandidovali u Sandžaku kao pripadnici Džemijeta, na primer Arnautović u Pljevljima – Prijepolju – Beranu, ali je dobio samo 2,5% glasova.“ Aćif Bljuta, iako je bio uvršten vrlo visoko u Džemijetu, nije bio kandidat Džemijeta na izborima za Ustavotvornu skupštinu. Na ovim izborima, iako Džemijet dobija samo 8 mandata, valja napomenuti da tamo gdje je živio i radio Aćif Bljuta, znači u Zvečanskoj oblasti i u oblasti Raške, rezultati su bili bolji nego bilo gdje drugdje. U vezi sa ovim rezultatima Bogumil Hrabak piše: „U Tutinu i okolini (77,9%) tučen je rekord, jer je Džemijet poneo preko 70% glasova, i to ne samo Arbanasa nego još više muslimana (Bošnjaka, I. A.) i Srba. Prisustvo sandžačkih muslimana u džemijetskoj glasačkoj vojsci još je izrazitiji u sjeničkom izbornom srezu (56.6%), gde je lista dobila 51,5% ukupnih glasova.“
Za rezultate Džemijeta na izborima 28. novembra 1920. godine, historičar Hakif Bajrami daje sljedeće bilješke: “Partija Džemijet (Bashkimi) u okrugu Mitrovica osvojila je 438 glasova, u okrugu Drenica 362 glasa, dok je u okrugu Vučitrn 884 glasa, a 4.962 u Novom Pazaru i okrugu Srbica 6.646 i 3 mandata u parlamentu. Ovu listu je predstavljao Mehmet Ali Mahmutović, muftija iz Pazara”.
U vezi neučestvovanja Aćifa Bljute na novembarskim izborima 1920. godine autori daju nekoliko razloga. Milutin Živković ističe da, „Iako je bio visoko kotiran u Džemijetu, Hadžiahmetović nije bio kandidat te stranke na izborima za Ustavotvornu skupštinu novembra 1920. kada je Džemijet osvojio 8 poslaničkih mesta. Za to postoje dva razloga. Prvo, Hadžiahmetović je kao bivši oficir neprijateljske države imao velikih problema da dobije jugoslovensko državljanstvo i trebalo mu je nekoliko godina da reguliše svoj pravni status. Drugo, sve do 1923. u Džemijetu glavnu snagu predstavljaju makedonski Turci i Albanci sa Kosova i Metohije, dok su muslimani iz Sandžaka bili u podređenom položaju. Hadžiahmetovića to nije sputalo. Pošto je znao turski, albanski i srpski, kao izaslanik stranke više puta odlazi u Beograd po najvažnijim pitanjima.“
Prema Živkoviću, pozivajući se na izvore koje navodi B. Hrabak, „Politički aktivni muslimanski prvaci Sandžaka pohapšeni su još pre sredine aprila 1920. godine. Pored Hodžića u zatvoru su se nalazili: Teufik efendija Spahović iz Sjenice, Husni efendija Jusufagić iz Prijepolja, Osman Dizdarević iz Pljevalja, Duljko Rahmusović iz Berana, Sulja efendija Ganić iz Rožaja… U Prištini je, primerice, zatvoren Suli efendija, koji je okrivljen da je bio veza Džemijeta sa kačacima. Zbog sličnih optužbi izvršeno je hapšenje u K. Mitrovici, Vučitrnu, Peći, Prizrenu, Prištini i Uroševcu“. Živković zaključuje da: „Situacija je po Hadžiahmetovića bila posebno nezgodna ako se ima u vidu da je nekolicina muslimanskih i albanskih političkih prvaka iz Sandžaka i sa Kosova i Metohije već bila u pritvoru zbog političke nepodobnosti, pod svakojakim optužbama”.
Autor Živković o ulozi Hadžiahmetovića u stranci Džemijet navodi da „je savesno obavljao i posao sekretara stranke. Zalagao se za jedinstvo partije i slogu svih muslimana u Jugoslaviji. Tražio je da se zaborave partijske razmirice iz prošlosti i suprotstavljao se frakcijaškim podelama u Džemijetu.”
O ulozi Aćifa Hadžiahmetovića Bljute u Kongresu Džemijeta, list Vreme piše: „U Skoplju 22. januara 1923. godine Kongres je nastavio rad. Prisutno je bilo preko 250 lica. Prešlo se odmah na polaganje računa bivših narodnih poslanika. Ćenan Zija smatra da je njegovo i držanje njegovih drugova bilo jedino opravdano: pomagati radikale jer je to bilo u interesu muslimana. Demokrate nikada ništa nisu učinili za muslimane. […] Napada demokratske poslanike iz Južne Srbije, koji su uvek zapostavljali interese muslimana. Predlaže da se i dalje pomažu radikali. Njegov govor bio je često puta oduševljeno prekidan. Akif Ahmetović (Aćif Hadžiahmetović Bljuta) iz Novog Pazara savetuje da se ne obazire na prošlost i upućuje muslimane na slogu, jer im ona jedino može doneti koristi. U tom smislu govorilo je još nekoliko delegata. Pred zaključenje sednice pročitan je jedan pamflet u kome se kaže da je Džemijet već unapred sklopio sporazum sa radikalima. […] Prema dosadašnjem raspoloženju izgleda da je veći broj učesnika za to da se pomažu radikali.”
“Njegov partijski centralizam se najbolje ogledao u predogu da kandidati za poslanike potpišu blanko ostavke za slučaj da ne slede direktive rukovodstva stranke. Ipak, kao Albanac on se približava proalbanskoj struji u Džemijetu, podržavajući Nedžiba (preminuo 1922. g.) i Ferhata Dragu. Ferhat Draga se uz pomoć veza sa radikalima 1922. g. vraća u zemlju i napreduje u partijskoj hijerarhiji Džemijeta. U januaru 1923. g. Ferhat Draga, na IV kongresu stranke, uspeva da se kao lider Albanaca sa Kosova i Metohije, te uz podršku sandžačkih muslimana, nametne kao stranački lider. Za njegov brzi uspon zasluge pripadaju i Aćifu Hadžiahmetoviću Bljuti koji je Dragi osiguravao podršku među muslimanima iz Sandžaka.”.
O povratku Ferhata Drage u zemlju, Miodrag Radović navodi: “Pomoću veza s radikalima, godine 1922, vraća se u zemlju i napreduje u hijerarhiji stranke Džemijet. Januara 1923. godine Ferhat Draga na IV kongresu Partije uspjeva, kao lider Albanaca i uz podršku muslimana Sandžaka, da se nametne za predsjednika partije. Za njegovo brzo uspinjanje, zasluge pripadajui Aćifu Bljuti. On je osigurao Ferhatu Dragi potporu kod sandžačkog stanovništva.”
O značajnoj ulozi Aćifa Bljute u Džemijetu, Crnovršanin piše: “Aćif efendija svojom upornom i hrabrom politikom uspio je vratiti mnoge muslimane koji su 1920. glasali Radikalnu stranku. Ojačao je redove muslimanske stranke Džemijet, tako da je ona ubrzo postala najjača stranka u Sandžaku. Može se slobodno reći da su JMO i Džemijet bile predhodnice danas najveće bošnjačke stranke SDA.”
Izvod iz knjige Ismet Azizi: Aćif Efendi Hadžiahmetović Bljuta velikan Sandžaka
(nastavlja se)
Razgovor o ovom članaku