Kralj i vlada, shvatiše da silom ne može ništa da se uradi, pa nude pregovore 1926. godine, do kojih je došlo u Crnj- skim livadama na Ružinom brdu kod Rožaja. Vlada šalje na pregovore ministra Unutarnjih djela. Načelnik sreza Rožaja, traži besu kod komite, radi sigurnosti ministra, koju dobija od vođe komite .
Besa je data pod uslovom da pratnja ministra bude bez oružja, a da će pregovori ispred komite takođe biti bez oruž- ja. Pored ministra i njegove pratnje, pregovorima prisustvu- ju načelnik sreza i predsjednici opština.
Vlada nudi komitama da se vrate svojim kućama uz ga- ranciju da neće biti odgovorni za djela koja su činili. Komita ne vjeruje u te garancije, već postavlja uslove.
Da se ukinu paravojne i parapolicijske formacije; slobodu življenja i kretanja za sve građane ma koje vjere i porijekla bili. Da muslimani imaju jednaka prava kod vlasti i zakona, kao Srbi i Crnogorci; da Vlada vodi brigu o Albancima i mu- slimanima; da se na svim teritorijama gdje žive Albanci i mu- slimani, postave za predsjednike opština ljudi koji tu žive, te da se na čelu žandarmerijskih stanica postave ljudi iz naroda koji tu žive. Poslednji uslov bio je da Vlada isplati određenu sumu novca komiti, a, da će komita napustiti Jugoslaviju, te da im se obezbijedi nesmetan prelaz prema Albaniji, za ko- mitu i njihove porodice, kako ne bi bili maltretirani od strane vlasti i žandarma. Ministar je upozoren, da, ako se ti uslovi ne ispune, komita će se vratiti u svoj kraj.
Pošto je ministar u ime svoje vlade prihvatio sve uslove, te dao garanciju da će uslovi biti u cjelosti ispoštovani, komi- ta je isplaćena i prelaz preko granice obezbijeđen. Komita napušta ovu teritoriju i prelazi u Albaniju. Poslije ovoga do- govora, situacija se do nekle mijenja na bolje. Za komandire tu i tamo, postavljaju se ljudi iz naroda koji tu žive, ali ne svuda. Žandarmerije se stavljaju pod ingerencijom opština. Paravojne formacije su rasformirane. Tako da ni jedan ko- mandir stanice nije mogao privesti građanina bez odobre- nja predsjednika Opštine, osim ako je bila u pitanju tuča ili ubistvo. Patrola koja je trebala uzeti građanina, morala se obratiti kmetu u selu.
Za predsjednike opština dolaze ljudi iz naroda. U Rugovi za predsjednika opštine dolazi Hadž – Mustafa Ljaići, a posli- je njega, Husein – Meho Ljaići. Za predsjednika opštine Iba- rac dolazi Dešo Nokić, a poslije njega Suljo Dacić. Za pred- sjednika Baćko-biševske opštine, dolazi čuveni Meta Murić iz Jablanice, a poslije njega Mujko Muković.
Za predsjednika Opštine Rožaje dolazi Faik Zejnelagić, ali za načelnika rožajskog sreza ostaje Crnogorac, neki Šaković. Ovakvo stanje nastalo je poslije pregovora rugovske i san- džačke komite sa vlastima.
Prije pregovora sa komitom Sandžaka i Rugove, Vlada Kraljevine pregovara sa komitom Kosova, preko svoga izasla- nika. Na tim pregovorima komita postavlja sledeće uslove: Da se Kosovu da autonomija, da se svi vođe komita postave za predsjednike opština i još mnogo uslova. Vlada prihvata sve uslove na papiru, proglašava autonomiju Kosova.
Čuveni Ram Alija iz Vrela, glava komite i pregovora, po- staje predsjednik opštine i poslanik. Za dobru poslušnost kralju i otadžbini postaje kum kralju. Autonomija ostaje mr- tvo slovo na papiru. Zbog toga na Ram Aliju izvše atentat na pećkoj čaršiji. Jedne subote na sred pijace Alija je ubijen 1938. godine.
Komita ne prekida vezu sa svojim narodom, povremeno i po potrebi vraća se u Sandžak i Rugovu, ali ilegalno. Tamo provjerava kako se dogovori sprovode.
Pošto je komita prešla u Albaniju, ubijeni su neki pred- sjednici opština i komandiri stanica zbog svog odnosa prema narodu. Sada komita više ne krivi vladu već pojedince koji vrše vlast. Komitaši koji nijesu imali porodicu, a nijesu je ni u Albaniji formirali, vraćaju se u svoj kraj 1941. godine, kada je kraljevina propala. Jedan od povratnika bio je Lato Murić. Sa njim sam duži period radio i dosta ovih podataka saznao sam od njega. Umro je u dubokoj starosti 1965. godine, u svom rodnom Grahovu. Lato Murić je bio veliki čovjek i ju- nak. Gdje je bilo gusto i tijesno u ovim akcijama komitaškim, Lato je bio među prvima. On nije nikada pričao o svom ju- naštvu, ali, drugi su pričali.
Poslije odlaska u Albaniju komita se vraćala kako sam naveo, ali da provjeri kako se vlasti odnose prema narodu. Izvršili su nekoliko likvidacija ljudi koji su potpali pod uticaj vlasti s pozicija predsjednika opštine i komandira stanica. Na nekoliko mjesta likvidirali su žandarmerijske oficire.
Jusuf Mehonjić je došao sa nekoliko odabranih komitaša u Kraljevo 1932. godine, te ubio nekog žandarmerijskog pu- kovnika, koji je bio odgovoran za rad žandarma u N.Pazaru i cijelom Sandžaku.
Kraljevina je našla čovjeka u Albaniji koji će za dobre pare likvidirat Mehonjića, pa je on i ubijen u Albaniji 1934. godi- ne.
Husein Bošković, prešao je u Tursku i tamo umro prirod- nom smrću; Avdulj Kolašinac je ubijen od strane njegovog druga Isljama Hasića, iz nehata; Sahit Hadrović, poginuo je u obračunu sa žandarmerijom; Feriz Salković, umro je prirod- nom smrću u Albaniji;
Čelj Šabani, umro prirodnom smrću; Riza Zumberi sa sinom, poginuo u mjestu Derman do, ubila ga partizanska OZN-a; Salih Rama, umro u partizanskom zatvoru; Ram Ali- ja poginuo u atentatu na pećkoj čaršiji 1938. godine; Šaban Poluža, umro u Turskoj od prirodne smrti. O Aljuš Drenici, nemam podataka. Tako su nestali vođe branitelja našega naroda.(po narodnom predanju).
Discussion about this post