Pešterska visoravan ili Pešter se nalazi u Sandžaku, na jugozapadu Srbije, jugoistočno od Sjenice. Teritorija Pešterske visoravni uglavnom obuhvata površinu opštine Sjenica, kao i znatne dijelove opštine Tutin, te manji prostor opštine Novi Pazar.
Naziv Pešter potiče od riječi pešter, koja je arhaični naziv za pećinu – karst /krečnjak/. Pešter je brdo (planina, brdo, stijena), zaobljeno uzvišenje ograničene visine koje se uzdiže iznad okolne zemlje, s lokalnim reljefom manjim od 300 metara.
Pešterska visoravan je prostorno smještena između planina Zlatar (1627 m) na sjeveru, Jadovnik (1734 m), Ozren (1680 m), Giljeva (1617 m) u osnovi na zapadu , Žilindar (1616 m) na jugu, Javor (1520 m) i Golija (1833 m) na istoku.
Bliže granice ove Visoravni je relativno teško precizno povući na padinama pomenutih planina. Jasnija granica može se povući na istok, od izvora rijeke Ljutske na padinama Golije do njenog ulivanja u rijeku Rašku na Dojevićima. Dalja granica prema jugu ide dolinom Sebečevske rijeke, te magistralnim putem Pazarište – Tutin. Granica Pešterske visoravni na zapadu je kontaktna linija sa Bihorom u Crnoj Gori, duž padina planine Žilindar, a dalje prema sjeveru povlači se istočnim padinama Giljeve i Ozrena, te južnim obroncima Zlatara do Kladnice na sjeveru. Granica visoravni od Kladnice do izvora Ljutske rijeke, ide nižim obroncima planine Golije, kako je prikazano na karti u prilogu 1.
Granice su labilne i u pojedinim detaljima neće se svi složiti koji čitaju ovu Monografiju, ali je odomaćeno shvatanje pojma Pešterska visoravan, posebno kod osoba koje tek fragmentarno poznaju ovaj po mnogo čemu prepoznatljiv predio Srbije, ali i šire na Balkanu.
Pešterska visoravan se nalazi na nadmorskoj visini između 900 do 1200 metara i predstavlja najveću visoravan na Balkanu i jednu od najvećih u Evropi. U geomorfološkom pogledu se ističu Sjeničko, Peštersko i Koštan polje.
Peštersko polje (nadmorska visina od 1160 m), prostire se po dužini 13 i širine 8,5 km.
Pešterska visoravan ima veoma slabo urađenu mrežu pristupnih puteva između naselja, pa i okolnih gradova.
Sjenica kao centralno urbano naselje, regionalnim putnim pravcem povezana je samo sa Novim Pazarom, Novom Varoši i Ivanjicom, dok sa ostalim susjednim gradovima ne postoji direktna putna komunikacija.
Za cijelu Pešterska visoravan, od posebnog značaja je izgradnja puta preko Pešteri do Tutina, te put do Prijepolja, kao i putnog pravca Sjenica – Bijelo Polje. Komunikacija između Pešterskih naselja vrši se u XXI vijeku, makadamskim ili tek nešto asfaltiranim putevima.
Kakvo je stanje puteva na Pešterskoj visoravni objasnio je poslanik Međedović, zastupnik općine Bijelo Polje (2014): ”Opština Sjenica od opštine Bijelo Polje je tako blizu, odnosno tako daleko, da je miješanje politike, i ko zna čega sve, u ove stvari, prevršilo svaku mjeru. Umjesto rekonstrukcije postojećih 50 km seoskog puta, na kojem se trenutno ne nalazi ni granični prelaz, između Crne Gore i Srbije, postojeća putna udaljenost opštine Bijelo Polje, preko Prijepolja do Sjenice je 120 km. Zbog ovakvih okolnosti, opštini Bijelo Polje čak je opština Priboj bliža nego što je to opština Sjenica koja se graniči sa našom opštinom” .
Pešterska visoravan na jugu dolinom Kruščice je pogodna za povezivanje sa Bihorom u Crnoj Gori.
Projektom izgradnje međunarodnih puteva, zacrtana je trasa autoputa Beograd – Bar, preko Pešterske visoravni, pa se očekuje poštivanje planova izgradnje savremenih evropskih autocesta, i eto nenadnog benefita za stanovništvo Pešterske visoravni, ali i cijelog Sandžaka i uopšte ovog dijela Srbije i Crne Gore.
Naseljena mjesta
Sjenica je centralno urbano naselje Pešterske visoravni. Prema popisu iz 2011. godine, ovu opštinu naseljavalo je 14. 060 stanovnika. Nacionalni sastav bio je kako sljedi:
Bošnjaci 10.710 ili 76,17 %
Srbi 2.127 ili 15,12 %
Muslimani 947 ili 6,73 %
Na posljednjem popisu utvrđen je porast u broju stanovnika u Sjenici. Nacionalni sastav stanovništva Pešterske visoravani je približan kao i za grad Sjenicu.
Mjesta su pojedina smještena u brdskim, druga u planinskim, treća u ravničarskim predjelima visoravni, ali za svoje stanovnike ona su posebna. Zato nije čudno da se stanovnici iz planinskih predjela ne bi ni u snu mijenjali za neko ravničarsko mjesto. Svaka osoba voli onamo gdje je rođena. Tu nema komentara, svako svoje nosi u sebi. To je mjesto rođenja, odrastanja, mladosti svima, a onda neki tu ostaju do kraja života, a mnogi trbuhom za kruhom, odoše u svijet. Vraćaju se povremeno, stalno ili kad to okolnosti dozvoljavaju.
Pored Sjenice, kao centralnog mjesta ove visoravni, kroz istoriju posebno mjesto zauzima Duga Poljana. Duga Poljana, je posebna po okupljanju Pešteraca petkom na pijaci. Tada su Pešterci pazarivali, razmjenjali mišljenja, “bistrili politiku”, pili kahvu, ali koji put zaputili se u lokalnu pekaru na jagnjeće pečenje. Jagnjeće pečenje, postade, nadaleko poznato po ukusu, kao delicija.
Nemoguće je sva mjesta nabrojati, ali veća naselja smatramo da treba pomenuti. Na Pešterskom polju nadaleko su poznata mjesta: Karajukići Bunari, Suvi Do, Tuzinje, Rasno, Ugao, Ljeskova, Đerekare, Ramoševo koje u središtu Jaruta dijeli ovo polje sa Koštan poljem.
U Koštan polju su prepoznatljiva mjesta: Melaje, Delimeđe, Glogovik, Crnoča, Baljen, Harapoviće i druga. U ovu grupu naselja mogu se kao granična naselja Pešterske visoravni nabrojiti: Koniče, Dobri Dub, Crkvine i druga mjesta prema Dubovu kod Tutina.
Sjeničko polje, pored Sjenice i Duge Poljane, zahvataju mjesta Štavalj, Brnjica, Banovica, Bijele Vode i druga mjesta sa desne strane Ljutske rijeke, prema Novom Pazaru.
U Sjeničko polje spadaju i mjesta: Draževiće, Kamešnica, Raždaginja, te mjesta oko Kladnice prema Goliji.
U Peštersku visorovan spadaju mjesta i oko Sjeničkih Bara na sjeverozapadu, (što se vidi na karti, u prilogu 1).
Razgovor o ovom članaku