Sepse e vërteta është e thjeshtë dhe e dhimbshme: gjatë viteve ’90, Evropa e dinte. E dinin gazetarët, diplomatët, vëzhguesit ushtarakë, organizatat humanitare. E dinin se Sarajeva ishte kthyer në arenë të vdekjes, ku snajperët matnin jetën e kalimtarëve si gjahun. E dinin se përreth qytetit qarkullonin të huaj – aventurierë, mercenarë dhe “turistë të adrenalinës” që kërkonin përvojë lufte. E dinin, por nuk donin të dinin.
Sot, kur prokuroria italiane hap një hetim, shumëkush e quan hap të mirëpritur. Por duhet të jemi të sinqertë: ky hap vjen shumë vonë, dhe ndoshta jo nga nxitja morale, por sepse e vërteta nuk mund të fshihet më. Dëshmitë, dokumentet, rrëfimet – të gjitha tashmë kanë dalë në sipërfaqe. Italia tani duhet të veprojë, përndryshe do të mbytet në hipokrizi.
Çfarë do të thotë “safari njerëzor”?
Do të thotë që në zemër të Evropës, vetëm dy orë larg nga Roma, ekzistonte mundësia që një i huaj të vinte, të paguante dhe të qëllonte mbi një fëmijë që vraponte për të sjellë bukë. Do të thotë që vrasja e sarajevasve ishte shndërruar në argëtim të paguar. Do të thotë që në kufijtë evropianë nuk hynin vetëm humanitarë, por edhe ata që Bosnjën e shihnin si laborator të dhunës.
Nëse akuzat vërtetohen – e shenjat e shumta e sugjerojnë këtë – atëherë Evropa duhet të pranojë se nuk ishte thjesht vëzhguese e pafajshme. Ishte bashkëfajtore. Jo sepse institucionet e saj qëlluan mbi civilë, por sepse u fshehën pas indiferencës.
Pse është e rëndësishme, por e pamjaftueshme?
- Sepse vjen me 30 vjet vonesë;
- sepse merret me individë, por jo me sistemin që i lejoi;
- sepse nuk pyet pse Evropa heshti;
- sepse nuk hap debatin për përgjegjësi shtetërore.
Evropa e ka trajtuar rrethimin e Sarajevës si një “tragjedi të Ballkanit”, duke harruar se snajperët që qëlluan ishin shumë shpesh të huaj – evropianë. Heshtja ishte evropiane.
Hipokrizia e reagimit të sotëm
Sot, kur flitet për “shok”, për “tronditje”, sarajevësit nuk habiten. Ata e kanë parë vdekjen nga afër. Ata nuk kanë luksin të mashtrohen nga retorika.
Turpi më i madh evropian nuk është se kishte të huaj që vinin për të vrarë, por se Evropa e dinte dhe heshti.
Çfarë duhet bërë?
Nëse Italia synon seriozisht:
- të hapë arkivat;
- të dëgjojë dëshmitarët;
- të identifikojë të gjithë pjesëmarrësit;
- të zbulojë rrjetet që e mundësuan këtë.
Shtete të tjera evropiane duhet të bëjnë të njëjtën pyetje:
A ishin edhe qytetarët tanë pjesë e këtij turizmi të vdekjes?
Ky hetim mund të jetë fillimi i së vërtetës – por vetëm nëse Evropa ndal së fshehuri veten.
“Safari njerëzor” nuk është vetëm një akuzë – është një pamje e tmerreve të rrethimit, një krim që terrorizoi Sarajevën për 44 muaj. Nëse vërtetohet se qytetarët italianë morën pjesë në praktika të tilla, kjo do të hapë një kapitull të ri të përgjegjësisë ndërkombëtare.
Për të mbijetuarit, kjo është një mundësi që më në fund zëri i tyre të dëgjohet – dhe për Evropën, një provë nëse ajo vërtet ka forcën për t’u përballur me hijet e veta.
Discussion about this post