Përgatiti: Ismet Azizi
Krimet në Podrinjen e Epërm – rrëfimi i Zufer Bešlićit, imam nga Goražde
Sarajevë, 1942
Ne, banorët e mbetur gjallë të krahinave të Bosnjës Lindore, jemi dëshmitarë të krimeve dhe gjakderdhjeve që u kryen mbi myslimanët. Kryesit e këtyre mizorive, për fat të keq, ishin kryesisht fqinjët tanë të fesë ortodokse dhe elementë të tjerë të ligë, që formuan banda të përgjakura hajdutësh, siç nuk i njeh historia.
Qëllimi im është që të përshkruaj, të paktën në mënyrë të shkurtër dhe të thjeshtë, një pjesë të krimeve në Podrinjen tonë të qetë, veçanërisht në rrethet: Goražde, Foçë dhe Çajniçe. Më kujtohet fjala e filozofit të madh Herbert Spencer: “Ujku për ujkun nuk është ujk, por njeriu për njeriun është ujk”. Kjo u vërtetua në krahinat tona të bukura, siç do të shihet në vijim.
Më 30 nëntor 1941, pas rënies së Srebrenicës, Vlasenicës, Rogaticës dhe tërësisë së rrethit të Višegradit (përveç qytetit), bandat çetnike pushtuan Goražden, Foçën dhe më pas Çajniçen. Dimri i atij viti ishte i paprecedentë, prandaj vetëm një pjesë e burrave arritën, me shumë vuajtje, të shpëtonin duke ikur përmes Sanxhakut e Malit të Zi në Shqipëri, tek vëllezërit tanë shqiptarë (arnautë), në përqafim vëllazëror, ku gjetën strehim. Mes tyre isha edhe unë, si dikush që më herët kisha njohur Shqipërinë e Madhe dhe vëllezërit shqiptarë. Mikpritja dhe kujdesi i tyre vëllazëror për secilin nga ne muhaxhirët do të mbetet përgjithmonë i pashlyeshëm në zemrat tona. Po ashtu edhe mirësia dhe fisnikëria e vëllezërve tanë sanxhaklinj…
Çetnikët, pas pushtimit të Goraždes, sipas dëshmive të shumë dëshmitarëve okularë, i çonin viktimat e tyre në kazermën kryesore të Goraždes, dhe më pas, pas mesnate, i dërgonin në urën hekurudhore mbi Drin në Goražde dhe në urën e hekurudhës në Kopaçe. Pasi i kishin plaçkitur dhe zhveshur, i lidhnin në grupe nga 80–100 vetë, i rrihnin e më pas i therreshin ose pushkatoheshin, për t’u hedhur në lumin Drina.
Të tilla kasaphana kishte shumë, nga Ustipraça deri në Foçë, në një gjatësi prej 45 km: në Kopaçe, Goražde, Mravinje, Osanicë, Ustikolinë dhe Foçë.
Sundimi i përgjakur i çetnikëve zgjati nga 30 nëntori 1941 deri më 29 janar 1942. Prej asaj kohe e deri më 4 maj 1942, sunduan partizanët. Sipas dëshmive të një kadieje të mbijetuar dhe të tjerëve, vetëm në ato ura u therën dhe u vranë mbi 6.000 myslimanë. Vetëm në qytetin e Goraždes u vranë saktësisht 100 persona, prej tyre 6 gra.
Dëshmitarë rrëfenin se nëpër Drin lundronin trupa të lidhur me tela, të gjymtuar e gjysmë të vdekur, si trungje druri që shkojnë drejt mullinjve. Disa nga viktimat në çastet e fundit thërrisnin me zë të lartë tekbire, jepnin ezan dhe shahadet. Disa të tjerë luteshin e kërkonin ndihmë kot.
Shumë vajza e gra u dhunuan, sidomos nëpër fshatra. U vranë e u torturuan pleq mbi 80 vjeç, gra të moshuara dhe fëmijë të vegjël.
- Shembull: një plak i verbër, Osman Kanlić, mbi 80 vjeç, u torturua gjatë e më pas u ther.
- Në Kopaçe, mbi 100 persona – pleq, gra e fëmijë – u futën në një shtëpi, u therën, u dogjën me bomba dhe bashkë me shtëpinë u shkrumbuan.
- Fshati Deževa pranë Goraždes, me 25 shtëpi, u dogj i tëri.
- Në fshatin Bošino, një grua e verbër mbi 90 vjeçe, e veja e Rustembeg Çengićit, u masakrua dhe më pas u dogj bashkë me gra e fëmijë të tjerë.
Në qytetin e Çajniçes u vranë 57 myslimanë vendas. Në Foçë, 315 vetë në qytet dhe rreth 6.000 në rrethin foçan.
Kryesisht ishin në shënjestër hoxhallarët dhe personalitetet fetare. Janë regjistruar dhjetëra raste imamesh, muderisësh dhe studentësh të vrarë me egërsi (p.sh. Sherif ef. Džaka, Muhamed ef. Pašić, Ali ef. Kodžaga, Adem Efendić me babanë dhe vëllain e vogël, Adil ef. Pleh, Hadži Hamdi ef. Kauklija, Muhamed ef. Bjelan, Jusuf Hadžić, Salih Bešlija etj.).
Gjithashtu u dogjën e u shkatërruan objekte të shumta fetare e arsimore: xhamia e Ustikolinit (më e vjetra në Bosnje), shumë mektebe e imamete, arkiva të tëra vakufore.
Në këto katër muaj sundimi të çetnikëve në Podrinje, pasojat ishin të tmerrshme jo vetëm
Ky dokument është dëshmi autentike e gjenocidit çetnik mbi boshnjakët, por edhe e solidaritetit shqiptar.
– Shqipëria shfaqet si vend shpëtimi dhe mikpritjeje për refugjatët boshnjakë.
– Mikpritja shqiptare dhe sanxhaklinje mbeti kujtim i pashlyeshëm në zemrat e të mbijetuarve.
– Kjo dëshmi historike tregon se lidhjet shqiptaro-boshnjake janë thellësisht të rrënjosura në përvojën e përbashkët të mbijetesës ndaj politikave gjenocidale.
Ky artikull e plotëson serinë e dokumenteve autentike të publikuara në DardaniaPress, duke sjellë një tjetër faqe të errët të historisë, por edhe një shembull të ndritshëm të vëllazërisë shqiptaro-boshnjake.
“Prof. dr. Smail Čekić, Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu – Dokumenti, Sarajevo, 1996”)
Discussion about this post