Sanxhaku (Sanxhaku i Pazarit të Ri) është një rajon historik që shtrihet sot në territorin e Serbisë dhe Malit të Zi. Përkundër trajtimit të shpeshtë në analizat perëndimore si “zonë e paqëndrueshme” ose “problem sigurie”, Sanxhaku ka një vazhdimësi historike, demografike dhe kulturore shumë më të thellë, e cila shpesh anashkalohet në raportet politike dhe strategjike. Kjo hartë paraqet Sanxhakun si hapësirë historike, jo thjesht si konstrukt administrativ apo objekt monitorimi.
Sanxhaku vazhdon të trajtohet, në disa raporte dhe analiza të huaja, jo si një realitet historik me identitet, kujtesë dhe plagë, por si “zonë e paqëndrueshme” që duhet menaxhuar. Një “assessment” analitik i vitit 2007 e përshkruan rajonin kryesisht përmes lenteve të stabilitetit, sigurisë dhe kontrollit institucional, duke e vendosur theksin te elitat politike lokale, rivalitetet dhe frika nga radikalizmi.
Por ky është pikërisht problemi: kur Sanxhaku shihet vetëm si çështje sigurie, historia reale e njerëzve të tij shndërrohet në fusnotë. Në vend të pyetjeve thelbësore—kush u spastrua, kush u dëbua, si u ndryshua struktura demografike, si u prodhua frika dhe varfëria—lexojmë analiza që sillen rreth pyetjes: “a po rrezikohet stabiliteti?”.
Edhe më shqetësuese është reduktimi identitar: popullsia lokale shpesh paraqitet si një trup i vetëm “mysliman/boshnjak”, si të ishte një kategori e thjeshtë dhe e mjaftueshme për ta shpjeguar Sanxhakun. Kjo qasje jo vetëm që e varfëron realitetin, por në praktikë fshin shtresa të tëra historike, përfshirë edhe dimensionin shqiptar, i cili në këto lloj tekstesh shpesh mbetet jashtë panoramës.
Pastaj vjen “lenta” e preferuar e epokës: radikalizmi. Çdo vend me shumicë myslimane në Ballkan, në shumë tekste pas 2001-shit, futet shpejt në një kornizë dyshimi: kush po ndikon, kush po radikalizohet, kush duhet monitoruar. Kjo e zhvendos fajin nga politikat shtetërore, nga diskriminimi, nga varfëria dhe nga presioni institucional—te vetë komuniteti.
Sanxhaku nuk ka nevojë të “zbulohet” si rrezik. Sanxhaku ka nevojë të kuptohet si realitet historik: me trauma, me migrime të imponuara, me ndërprerje të dhunshme dhe me një histori shumë më të ndërlikuar sesa raportet e stilit “policy”. Nëse Perëndimi dëshiron stabilitet, stabiliteti nuk ndërtohet mbi reduktime, por mbi të vërtetën—dhe mbi njohjen e plotë të asaj që është anashkaluar për dekada.
Burimi: “Assessment Athena Intelligence”, 13 dhjetor 2007 (PDF).
Discussion about this post