Daut Dauti
Ne sot, siç kemi mësuar gabimisht në shkollë, mendojmë se shkencëtari skocez James Watt (1736-1819) e ka zbuluar makinën e avullit. Në fakt parimi i funksionit të kësaj makine, zbulim i shkencëtarëve anglezë, ka qenë në përdorim te pistonat e pompave të ujit para lindjes së James Watt-it. Atë që e zbuloi Watt ishte transformimi i fuqisë së avullit në një ingranazh, i cili do t’i lëvizte rrotat. Dhe, kështu më 1804 lindi treni.
Disa dekada më vonë (1888), shkencëtari gjerman Carl Benz e ndërtoi një makinë që do të funksiononte në parim të motorrit të trenit dhe e quajti automobil. Automobili i tij, pra i pari, ishte një karrocë e kuajve me rrota të zakonshme. Ecte ngadalë, por pa ndihmën e shtazëve. Gruaja e Carl-it, Berta Benz, e cila merrte vesh në këto punë dhe kishte mendje afariste, provoi ta bindtte burrin e saj, që të prodhonte më shumë këso automobila për shitje. Por, Carl-it nuk i mbushej mendja se nuk besonte që kjo punë do të kishte sukses. Ai e përdorte zbulimin e tij vetëm si atraksion për t’a parë njerëzit se si lëvizte vet.
Një ditë, herët në mëngjes, Berta i zgjoi dy djemtë e saj dhe e nxorrën automobilin nga shtëpia duke e shtyrë që të mos e diktonte burri i saj se nuk do ta lejonte. Pastaj, me automobil Berta shkoi te të afërmit e saj për vizitë që ishin 100 km larg. Këtë rrugë ajo e bëri pa problem për 12 orë. Pas, këtij udhëtimi Berta i pa të metat e automobilit dhe së bashku me burrin bëri ndryshime të mëtejme, përfshirë rrotat. Por, gjëja kryesore që bëri ajo ishte suksesi që pati për ta bindur burrin e saj që të filloj prodhimi i më shumë automobilave. Dhe, kështu lindi automobili Mercedes.
Por, këto zbulime nuk do të bëheshin sikur të mos ishte rrota. Dhe, atë që duhet ta mbajmë në mend është se shoferi i parë në botë i automobilit ka qenë grua – Berta Benz.
Sidoqoftë, shqiptarët ndoshta nuk kanë marrë pjesë në zhvillimin teknologjik të rrotës, trenit dhe automobilit, por askush si shqiptari nuk e përdor më shumë fjalën rrotë. Në vokabularin e shqiptarit fjala rrotë është tejet fluide dhe e pazëvendësueshme. Me këtë fjalë shqiptari lavdëron, nënçmon, poshtëron, shanë, mallkon, etj.
Psh:
“Filani është rrotë s’ame” ose “filani është rrotel” – (lavdërim)
“Filani ish ba rrotë” – (krahasim me gjendjen e rëndë kur dikush dehet nga alkooli)
“Filani e ka kryet sa ni rrotë kerri” – (përshkrim i pamjes së shëmtuar të kokës)
“Shko bre n’rrot s’amës” – (refuzim, nënçmim)
“O rrotë k…” – (thirrje poshtëruese që i drejtohet ndonjë hapazuzi)
“Ta q… rrotën e nanës” – (sharje), dmth gjëja që i shahet nënës, pra ai sendi, është rrotë.
“E kish qitë knusin n’kerr” dmth “në katër rrota” – (kur dikush i ka punët mirë)
“I kish qitë rrotat përmi kerr” ose “përmi stupca” (dikush që nuk merakoset)
“Rrotë përmi rrotë” (kur ngatërrohen punët)
“Hece këtë punë se t’a lyjë rrotën” (premtimi për para të mësitnisë ose ryshfeti për t’a kryer ndonjë punë më lehtë).
etj, etj, etj.
Si përfundim, fjalitë e mësipërme me kryefjalën rrotë, në asnjë gjuhë tjetër të botës, pos në shqip, nuk kanë kuptim. Psh. si do të përktheheshin këto fjali në gjuhë tjera? Pra, duhet të konkludojmë se shqiptari dhe rrota rrokullisen së bashku dhe janë të lidhur aq shumë mes veti sa që nuk mund ta paramendojnë jetën pa njëri tjetrin. Tek e fundit, as që ka lidhje se kush e ka zbulu rrotën. Me rëndësi është përdorimi i rrotës, sidomos në të folur. Askush nuk e don Mercedesin më shumë se shqiptari dhe kjo gjë është e vërtetuar shkencërisht. Megjithatë, sen s’asht Mercedesi çka asht rrota e shqiptarit.
Diskutim rreth këtij postimi