Nga Ismet Azizi
Kongresi i Berlinit (1878) është një nga ngjarjet më të errëta në historinë e popujve jo-sllavë të Ballkanit – shqiptarëve dhe boshnjakëve. Ky kongres, i organizuar nga fuqitë e mëdha evropiane nën drejtimin e Otto von Bismarckut, vendosi fatin e rajoneve të tëra pa praninë e popullsive që jetonin aty prej shekujsh.
Sanxhaku i Pazarit të Ri u shndërrua në një prej pikave më të ndjeshme gjeopolitike të Evropës Juglindore, duke u përdorur si monedhë pazari midis interesave ruso-serbe dhe austriake.
Në këtë analizë të zgjeruar, mbështetur në burime osmane, britanike dhe literaturën e kohës, ndriçohen rrethanat reale të Rajonit të Sanxhakut pas vitit 1878 – rrethana që shpesh janë falsifikuar në historiografinë serbe.
Berlini 1878 – vendi ku u vulos tragjedia e trojeve shqiptare
Kongresi i Berlinit u mbajt pas Traktatit të Shën Stefanit, i cili i jepte Rusisë dominim absolut në Ballkan. Fuqitë e tjera – Austro-Hungaria, Britania e Madhe, Gjermania dhe Franca – u mblodhën për të frenuar ekspansionin rus, jo për të garantuar të drejtat e popujve vendas.
Në Berlin morën pjesë Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Rumania – vetëm për të lexuar kërkesat e tyre, pa të drejtë vote.
Shqipërisë iu mohua pjesëmarrja, duke mbetur e përfaqësuar nga Perandoria Osmane, pushtuesi shekullor.
Kjo mospërfaqësim e la popullsinë shqiptare dhe boshnjake të pambrojtur ndaj vendimeve që shkelën strukturën demografike të rajonit.
Sanxhaku si “corpus separatum”: një barrierë kundër bashkimit serbo-malazez
Austro-Hungaria insistoi që Sanxhaku i Novit Pazar të shpallej zonë e veçantë (corpus separatum), duke e ndarë Serbinë nga Mali i Zi.
Kjo nuk u bë për të mbrojtur popullsinë myslimane, por për të ruajtur korridoret e mundshme të hekurudhës Sarajevë–Mitrovicë–Selanik.
Kështu, Sanxhaku u trajtua si shqyrtimi i një strategjie ushtarake, jo si vendbanim i popullatave autoktone.
Realiteti etnik: shumicë shqiptare dhe boshnjake në Sanxhak
Raportet britanike dhe dokumentet osmane tregojnë qartë se:
- Në Sanxhak dominonin shqiptarët dhe boshnjakët myslimanë;
- Serbët përbënin një pakicë të vogël, shpesh të ardhur rishtazi;
- Popullsia, sipas konsujve britanikë, “në dukje i ngjante shqiptarëve”.
Kjo dëshmon se identiteti shqiptar në Sanxhak ishte i konsoliduar, ndërsa identiteti boshnjak ekzistonte paralelisht si pjesë e të njëjtit trup shoqëror mysliman të Stara Raškës.
Frika e popullsisë myslimane nga pushtimi serb dhe malazez
Në verën e vitit 1878, ushtria serbe nisi lëvizjet drejt Vilajetit të Kosovës dhe kufirit të Sanxhakut. Raportet britanike shkruajnë:
- Myslimanët e Sanxhakut refuzuan të çarmatoseshin, sepse e ndienin rrezikun e masakrave;
- Popullsia “më me dëshirë do të jetonte nën Perandorinë Osmane sesa nën Serbi”;
- Serbët, sa herë gjenin territore pa ushtri osmane, përpiqeshin t’i pushtonin.
Vrasja e komandantit osman nga popullsia lokale ishte akt dëshpërimi dhe vetëmbrojtjeje ndaj kërcënimeve të trefishta: serbe, malazeze dhe osmane.
Lidhja e Prizrenit – bashkimi politik i shqiptarëve dhe boshnjakëve të Sanxhakut
Vendimet e Berlinit nxitën themelimin e Lidhjes së Prizrenit më 10 qershor 1878.
Ajo u mbështet fuqishëm nga:
- krerë të Novi Pazarit,
- të Sjenicës,
- Plavë, Guci,
- Pljevlja dhe Mitrovica.
Sandžaklinjtë e boshnjakë dhe shqiptarët vepruan së bashku kundër dhënies së Plavës, Gucisë dhe viseve shqiptare Serbisë e Malit të Zi.
Kjo periudhë është shembulli më i qartë i bashkëpunimit politik shqiptar-boshnjak në historinë moderne.
Sanxhaku dhe Kosova – lidhje të thella shoqërore dhe demografike
Pas vitit 1878, Sanxhaku u bashkua administrativisht me Vilajetin e Kosovës.
Statistikat e vitit 1907 tregojnë:
- shqiptarë: 55%,
- myslimanë (shqiptarë, boshnjakë, turq): 63%,
- serbë: 17%,
- boshnjakë: 4%.
Sanxhaku ishte pjesë organike e botës shqiptaro-boshnjake.
Shpesh quhej “Shqipëria e Epërme”, veçanërisht krahinat e Pešterit, Sjenicës dhe Novi Pazarit.
Naçertanija dhe spastrimi i madh antishqiptar
Milan Obrenoviqi filloi zbatimin e projektit serb Načertanije, duke kryer:
- spastrime masive në Toplicë, Jabllanicë, Nish, Vranjë e Pirot,
- shkatërrimin e 720 fshatrave shqiptare,
- dëbimin e qindra mijëra shqiptarëve drejt Kosovës, Sanxhakut dhe Anadollit.
Kjo ishte gjenocidi i parë modern në Ballkan ndaj shqiptarëve.
Luftërat Ballkanike: fundi i osmanëve, fillimi i tragjedisë së Sanxhakut
Në vitin 1912, Perandoria Osmane humbi:
- Kosovën,
- Sanxhakun,
- Maqedoninë.
Shqipëria shpalli pavarësinë, por territoret shqiptare u ndanë mizorisht.
Sanxhaku u nda mes Serbisë dhe Malit të Zi, duke u shkëputur nga trungu shqiptar e boshnjak që kishte jetuar aty prej shekujsh.
PËRFUNDIM
Sanxhaku i Novit Pazar nuk ishte “tokë e zbrazët” dhe as “zonë serbe”, por një hapësirë shumëkombëshe me dominim të qartë shqiptar e boshnjak.
Vendimet e Berlinit dhe më vonë të fuqive ballkanike krijuan themelet e tragjedive që pasuan në shekullin XX – spastrime, dëbime, çarmatim të dhunshëm dhe cenim të identitetit kombëtar të popullsisë myslimane.
Kuptimi i këtij kapitulli është i domosdoshëm për çdo studim serioz mbi historinë e Sanxhakut dhe marrëdhëniet shqiptaro-boshnjake.
Discussion about this post