Ismet Azizi
Në mesin e fund-shekullit XIX, kur konceptet e identitetit kombëtar dhe të kufijve etnografikë në Ballkan filluan të marrin trajta të qarta politike, Aleksa Gj. Bogosavleviq – oficer i xhandarmërisë serbe dhe autor i librit “Për shqiptarët” (1897) – ndërmori një përshkrim të veçantë të popullit shqiptar, të bazuar, siç thekson vetë, në ‘përvojën personale gjatë shërbimit kufitar me shqiptarët’. Ai e quan këtë libër ‘përpjekjen e parë’ për të njohur një popull fqinj, ‘interesant dhe i panjohur’, mbi të cilin, sipas tij, në Serbi dihej shumë pak. Kjo vepër e vogël, e shkruar në Prokuple në rrethana të brishta historike, përbën një ndër përpjekjet e para të një autori serb për ta përshkruar hapësirën shqiptare, jo vetëm si një realitet etnografik, por edhe si një çështje politike me potencial të ardhshëm.
Bogosavleviq e nis veprën me një panoramë gjeografike e demografike të Shqipërisë, duke e përkufizuar atë si ‘një vend tri herë më të madh se Serbia e Vjetër’, që shtrihet midis Adriatikut dhe maleve të brendshme ballkanike. Ai përshkruan kufijtë natyrorë, ndarjet fisnore, numrin e popullsisë dhe përkatësinë fetare të shqiptarëve, me një përzierje të të dhënave të vëzhguara dhe supozimeve të kohës. Pavarësisht nga qëllimi i tij i deklaruar njohës, vepra bart në thelb frymën e diskursit serb të fundit të shekullit XIX, i cili përpiqej ta konceptonte ‘Arnautllukun’ si hapësirë të ndërmjetme, jo të konsoliduar kombëtarisht, pra si një terren të mundshëm ndikimi për politikën shtetërore serbe.
Në të njëjtën kohë, autori dëshmon edhe për njëfarë ndershmërie dokumentuese: ai vëren bashkëjetesën ndërfetare ndër shqiptarë, strukturën fisnore, ndarjen e punëve dhe mënyrën e jetesës, duke u përpjekur t’i japë lexuesit serb një tablo të plotë të ‘fqinjëve jugperëndimorë’. Pjesa e dytë e librit, që trajton jetën familjare, shtëpinë, zakonet martesore dhe respektin për gruan, përfaqëson një përzierje të antropologjisë popullore me stereotipe të kohës, por mbetet burim me vlerë për të kuptuar mënyrën se si perceptoheshin shqiptarët në qarqet administrative e ushtarake serbe të fund-shekullit XI
Konteksti historik dhe qëllimi i autorit
Në fund të shekullit XIX, Aleksa Gj. Bogosavleviq, oficer i xhandarmërisë mbretërore serbe, botoi librin ‘Për shqiptarët’ (O Albancima) në Prokuple më 1897. Libri përfaqëson një ndër përpjekjet e para të një autori serb për të ndërtuar një përshkrim etnografik e politik të popullit shqiptar, bazuar në përvojën e tij personale në kufijtë me viset shqiptare. Autori e quan këtë libër ‘përpjekjen e parë’ për të njohur ‘fqinjët jugperëndimorë’ dhe për të kuptuar karakterin e tyre kombëtar. Ky tekst përfaqëson një ndërthurje të vëzhgimit etnografik me diskursin politik të kohës, në një periudhë kur Serbia kërkonte zgjerim drejt jugut dhe perëndimit.
Përshkrimi gjeografik dhe etnik i Shqipërisë
Bogosavleviqi e nis librin me një përshkrim të hollësishëm të territorit shqiptar, duke përcaktuar kufijtë natyrorë, qytetet dhe ndarjet fisnore. Sipas tij, Shqipëria shtrihet nga Adriatiku deri në Liqenin e Ohrit dhe në kufijtë e Serbisë së Vjetër. Ai përmend qytetet Tivar, Prijepole, Shkup, Manastir e Gjirokastër. Autori vlerëson se në këtë territor jetojnë rreth një milion shqiptarë: 800.000 myslimanë, 110.000 katolikë dhe 100.000 ortodoksë. Shqiptarët ndahen në fise – Gegë, Toskë, Kelmendas, Mirditë, Hotë, Dibranë – dhe sipas tij Mirdita është më e madhja dhe më e fuqishmja ndër to. Bogosavleviqi përmend kolonitë shqiptare në Itali, Dalmaci dhe Austro-Hungari, duke i konsideruar si dëshmi të përhapjes historike dhe të ruajtjes së identitetit. Në këtë pjesë, ai evidenton ndikimin e klerit katolik dhe të diasporës arbëreshe në formimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare.
Jeta familjare dhe organizimi shoqëror
Në kapitullin ‘Shqiptari në shtëpinë e vet dhe në familje’, autori paraqet jetën e brendshme të shqiptarëve, marrëdhëniet fisnore dhe ndarjen e roleve brenda familjes. Fiset përbëhen nga disa fshatra me prijës të vetin dhe në kohë lufte ndahen në bajraqe. Shtëpitë shqiptare janë të fortifikuara dhe shpesh përbëjnë njësi mbrojtëse. Bogosavleviqi përshkruan mikpritjen, moralin, dasmat dhe mënyrën e jetesës, duke vërejtur se gruaja ka rol të kufizuar publikisht, por gëzon respekt brenda familjes. Martesa, sipas tij, është e rregulluar me pagesë të caktuar, por mbart simbolikë të fortë nderi dhe përgjegjësie. Autori e vlerëson shqiptarin si të matur, punëtor dhe mikpritës, që ruan besën dhe moralin tradicional.
Karakteri, morali dhe zakonet shqiptare
Bogosavleviqi e paraqet shqiptarin si njeri të drejtë, të ashpër e të ndershëm, që jeton nën rregullat e besës dhe të Kanunit. Fjala e dhënë ka vlerë të shenjtë dhe mikpritja është një ndër virtytet më të mëdha. Autori thekson se çdo shqiptar e mbron mikun edhe përballë armikut, dhe tradhtia për të është turpi më i madh. Në përshkrimet e tij ai dallon trimërinë dhe përkushtimin ndaj armës, e cila përbën simbol të nderit dhe trashëgimit. Bogosavleviqi pranon se ndarjet fetare (myslimanë, katolikë, ortodoksë) nuk e cenojnë unitetin shoqëror të shqiptarëve, të cilët bashkohen në raste nderi dhe gjaku.
Raportet shqiptaro-serbe dhe përfundimi autorial
Në përfundim të librit, Bogosavleviqi thekson se serbët dinë shumë për popujt e largët, por shumë pak për shqiptarët. Ai paralajmëron se çdo përpjekje serbe për zgjerim në jug do të ndeshej me qëndresën e fortë të shqiptarëve, të cilët ‘do të mbronin vatrat e tyre deri në vdekje’. Autori e mbyll librin me ton modest, duke theksuar se nuk ka qëllim shkencor, por dëshiron të ofrojë një tablo të përgjithshme përmes përvojës personale. Bogosavleviqi e konsideron shqiptarët si popull me ndjenjë të fortë nderi, moral të qëndrueshëm dhe shpirt të pathyeshëm, të cilët duhen njohur me respekt dhe objektivitet.
Përfundim
Vepra ‘Për shqiptarët’ e Aleksa Bogosavleviqit është një burim i çmuar për të kuptuar perceptimin serb mbi shqiptarët në fund të shekullit XIX. Ajo bashkon kurreshtjen etnografike me interesin politik, duke e shfaqur shqiptarin si figurë komplekse – njëherësh armik, fqinj dhe simbol qëndrese. Edhe pse e shkruar me prirje paternaliste, libri përmban njohuri të drejtpërdrejta mbi jetën, zakonet dhe shpirtin shqiptar. Kështu, ai përfaqëson një dëshmi historike me vlerë për studimin e marrëdhënieve ndëretnike dhe të ndërtimit të identiteteve në Ballkanin e shekullit XIX.
Discussion about this post