Muzika tradicionale mban gjallë shpirtin dhe identitetin e njeriut, duke ruajtur të gjallë traditën përmes transmetimit brez pas brezi. Fjalët ‘transmetim’ dhe ‘traditë’ kanë të njëjtën etimologji. Ajo që karakterizon transmetimin është fakti se përfshin gjithshka dhe gjithëkënd brenda një tradite të caktuar, aq sa nuk ka asnjë traditë pa një përçim falë transmetimit.

Me fjalën traditë kuptojmë totalitetin e trashëgimive të cilat kanë parim dhe burim themelor shpalljen, e cila është zbritja nga niveli më i lartë i realitetit duke bërë të mundur transformimin e objektit të dijes, në subjekt të njohjes.

Muzika tradicionale është padyshim aspekti më i privilegjuar i traditës, duke mos reshtur së artikuluari në mënyra nga më të ndryshmet mesazhet e saj, dhe duke qëndruar e gjallë dhe besnike falë shpirtit të saj origjinal.

Parë në këtë prizëm, muzika e traditës gojore zë vendin kryesor në repertorin e rapsodëve. Estetika e saj është e ndërtuar brenda një performance të ndërlikuar që përfshin shpesh shumë protagonistë dhe të disa zhanreve. Ndërsa shprehia e saj është vullnetarisht momenti në të cilën ajo ekzekutohet dhe nuk ka qëllim tjetër veç se atë që ekzekutuesi i jep në praninë e atyre që janë prezent në atë moment të caktuar.

Kjo gjë ndryshon shumë me tipologjitë e tjera muzikore të cilat ndërtohen mbi idenë e nevojës për t’ju përshtatur një shije apo një tregu të caktuar në kohë dhe në hapësirë. Në ndryshin nga modelet komerciale, në muzikën tradicionale estetika është plotësisht në varësi të etikës. Rrjedhimisht, çdo qëndrim muzikor korrespondon me një gjendje shpirtërore fillestare. Kjo gjëndje shpirtërore është edhe pikënisja, zanafilla e cila lind nga brendësia e njeriut, nga thellësia e qënijes së tij.

Procesi i krijimit të muzikës tradicionale

Muzika nuk lind në zemrën e dikujt për aq kohë sa nuk ekziston aty dashuria për të. Ndërkohë që ka këngë që tregojnë histori, po ashtu ka edhe këngë që kanë bërë histori. E kënga e Çanakkales është e tillë. Ajo ka mbajtur të gjallë kujtesën, memorien historike të kombit tonë e cila nuk është e shkruar vetëm ne libra, por dhe në shpirtrat e muzikantëve dhe poetëve tradicionalë të cilët e kanë krijuar dhe e kanë mbajtur të gjallë brez pas brezi.

Nga Lugina e Preshevës e deri në Çamëri, në Kosovë, Maqedoni e Shqipëri, kudo ku kanë jetuar dhe jetojnë shqiptarët është kënduar kënga e Çanakkales; në odat e burrave, në dasma e në ahengje ajo ka qenë dhe vazhdon të jetë “libri i gjallë” i historisë së betejave ku morën pjesë dhe ranë dëshmorë me mijëra shqiptarë.