“Nacionalno pitanje na Kosovu prema jednom nepoznatom dokumentu KPJ”

Ismet Azizi

Jedan nepoznat dokument Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), objavljen od strane Dušana Bojkovića, baca novo svjetlo na shvatanje nacionalnog pitanja na Kosovu u periodu između dva svjetska rata. Dokument prikazuje Kosovo kao koloniju, gdje državne politike Kraljevine SHS/Jugoslavije imaju za cilj potčinjavanje i iseljavanje Albanaca, Turaka Muslimana (Bosnjaka).

Ovaj izvor ima poseban značaj jer svjedoči da su i sami jugoslovenski komunisti – uprkos kasnijoj retorici o bratstvu i jedinstvu – smatrali Kosovo teritorijom kolonijalno potlačenom i njegovo stanovništvo subjektom diskriminacije i represije.

1. Granice i pojam Kosova

Prema dokumentu, termin „Kosovo“ nije obuhvatao samo Kosovo polje, nego i Metohiju, područja Novopazarskog Sandžaka i druge teritorije koje su Srbija i Crna Gora zauzele 1912–1913¹.

2. Oblici nacionalnog ugnjetavanja

• Političko eliminisanje: Do 1924. godine tolerisano je postojanje muslimanske stranke Džemijet, koja je zastupala interese albanske i turske elite. Kada se državni aparat učvrstio, stranka je zabranjena, čime je ukinuta svaka mogućnost političkog predstavljanja².
• Kolonizacija: Kosovo je postalo centar kolonizacije srpskog i crnogorskog stanovništva. Najplodnije zemlje, posebno u Metohiji, dodjeljivane su kolonistima – crnogorskim oficirom, Srbima iz centralne Srbije, pa čak i kolonistima iz Vojvodine i Dalmacije³.
• Ekonomska eksploatacija: Kosovo se opisuje kao siromašna oblast, koja daje visoke poreze, ali zauzvrat ne dobija ulaganja, čime je pretvorena u „kolonijalnu oblast“⁴.
• Državni teror: Srpske vlasti su vršile nasilje nad stanovništvom – paljenje sela, ubistva uglednih ljudi, stacioniranje vojnih jedinica u selima na teret seljaka⁵.
• Kulturna asimilacija: Albanskom stanovništvu je uskraćeno obrazovanje na maternjem jeziku. Školovanje je bilo moguće samo na srpskom jeziku, a broj Albanaca u srednjim školama bio je zanemariv⁶.

3. Otpor stanovništva

• Sandžački Muslimani reagirali su poslije Prvog svjetskog rata hajdučkim družinama (npr. Jusuf Mekonjić, Husein Bošković)⁷.
• Albanci su 1921. digli ustanak koji je u krvi ugušen, ali je otpor nastavljen kroz pokret kačaka⁸.
• Kosovski komitet (Komitet za nacionalnu odbranu Kosova), osnovan 1918. od Hasana Prištine, Hodže Kadriua, Ćerima Begolija i Husnija Curi, ostao je glavna politička organizacija koja je težila pripajanju Kosova Albaniji, a imala je veze i s Italijom i s makedonskom VMRO⁹.
• Albanska emigracija u Albaniji snažno je podržavala ideju Velike Albanije¹⁰.

4. Zaključci KPJ

Dokument zaključuje da:

1. Kosovo predstavlja mozaik naroda, gdje Albanci, Turci i Muslimani čine potlačenu većinu.
2. Srpska politika pretvorila je ovu oblast u pravu koloniju.
3. Rješenje ne leži ni u srpskom imperijalizmu ni u italijanskoj verziji Velike Albanije, već u stvaranju slobodne radničko-seljačke republike Kosova, kao dijela proleterske revolucije¹¹.
4. Takvo rješenje, prema KPJ, garantovalo bi zemlju, političku ravnopravnost i kulturni razvoj za Albance, Turke i Muslimane.

Zaključak

Nepoznati dokument KPJ o nacionalnom pitanju na Kosovu svjedoči o postojanju kolonijalnih mehanizama represije koje je sprovodila srpska država u periodu 1918–1941. Priznaje se da su Albanci i druge muslimanske zajednice bile žrtve otimanja zemlje, prisilnih iseljavanja, policijskog nasilja, kulturne asimilacije i socijalne diskriminacije.

Istovremeno, dokument pokazuje da je stanovništvo Kosova pružalo organizovan otpor – od hajdučkih i kačačkih družina do političke borbe Kosovski komitet. Prema komunistima, rješenje se vidjelo u formiranju posebnog revolucionarnog entiteta, oslobođenog od velikosrpskog nacionalizma i italijanskog imperijalizma.

Ovaj izvor potvrđuje zaključke albanske historiografije: Kosovo je bilo pod kolonijalnim režimom, a borba za njegovo oslobođenje nije bila samo spontana reakcija, već dio dugotrajnog političkog i nacionalnog procesa.

Fusnote

1. Dušan Bojković, Jedan nepoznat dokument KPJ o nacionalnom pitanju u Makedoniji, Crnoj Gori i na Kosovu, Istorija 20. veka.
2. Bogumil Hrabak, Džemijet: organizacija muslimana Makedonije, Kosova, Metohije i Sandžaka 1919–1928 (Beograd: VMD, 2003), str. 45–47.
3. Vladan Jovanović, “Tokovi i ishod međuratne kolonizacije Makedonije, Kosova i Metohije”, Tokovi istorije 3 (2006), str. 25–44.
4. Zoran Janjetović, Deca careva, pastorčad kraljeva: Nacionalne manjine u Jugoslaviji 1918–1941 (Beograd: INIS, 2005), str. 331–333.
5. Ibid.
6. Prema dokumentu KPJ (Bojković).
7. Ejup Mušović, “Hajdučije i komite u Sandžaku”, u: Seoski dani Sretena Vukosavljevića, VI (Prijepolje: Zajednica osnovnog obrazovanja, 1978), str. 88–93.
8. Peter Bartl, Albanci. Od srednjeg veka do danas (Beograd: Clio, 2001), str. 182–185.
9. Goran Antonić, “Kosovski komitet i Kraljevina SHS u svetlu jugoslovenskih izvora 1918–1920”, Istorija 20. veka 1 (2006), str. 27–44.
10. Bogumil Hrabak, “Kosovski komitet 1918–1924”, Zbornik Filozofskog fakulteta Univerziteta u Prištini 32 (2002), str. 137–163.
11. Prema dokumentu KPJ (Bojković).

izvor:

Dušan Bojković JEDAN NEPOZNAT DOKUMENT KPJ O NACIONALNOM PITANJU  U MAKEDONIJI, CRNOJ GORI I NA KOSOVU

ISTORIJA 20. VEKA ČASOPIS INSTITUTA ZA SAVREMENU ISTORIJU Godina XXXIV  2016. Beograd Broj 1/