Vendbanimet shqiptare në Srem

Ismet Azizi

Konflikti mes Perandorisë Osmane dhe Austrisë i viteve  1716-1718 ka përfunduar me pushtimin dhe aneksimin e pjesëve veriore të trojeve shqiptare. Rreth 1 600 shqiptarë të besimit katolik të fisit Kelmend ( Klement) duke mos iu bindur sundimit osman u shpërngulen nga trojet veriore shqiptare. Duke iu  bashkuar ushtrisë Austriake kjo popullsi  migroi drejt veriut duke u vendosur në Srem.

Në lidhje me shpërnguljen e Shqiptarëve në Srem, M. Kostiq  në veprën e tij:  Arnautsko naselje u Sremu, shkruan se  nuk dihet se sa serbë janë zhvendosur nga “Serbia e Vjetër“, siç i quan ai trojet shqiptare në veri. Fjala është për  “Migrimin e Dytë” që ka ndodhur nën Arsenijen e IV-të. Dihet se me popullin serb në Srem ka ardhur edhe një numër i madh i familjeve shqiptare katolike të fisit Kelmend që janë shpërngulur nga viset veriore shqiptare, gjegjësisht nga Peshteri. Ata, sot  i përkasin kombësisë kroate të vendosur në vendbanimet Pllatiqevë, Nikinci, Jarak dhe Hrtkovci.

Ndërsa Noel Malcolm në vepren e tij ” Kosova një histori e shkurtër”, citon autorin Boethius: “Kelmendasit të cilët arritën në territorin habsburgas u inkorporuan si ushtarë të “kufitarin ushtarak”  austro-hungarezë: atyre  dhe familjeve të tyre, iu dhan dy fshatra për të jetuar Hrtkovci dhe Nikinci, në Srem. Me ndihmën e priftërinjëve katolik shqipfolës, të cilët ndodheshin me ta, ata do ta ruanin gjuhën dhe kulturën e tyre për breza të tërë, por duke u shëndrruar gradualiht në kroat. Mandej, Malcolm citon autorin serb Veselinovic:”Sipas regjistrimit të vitit 1900, shihet se kishte 55 pleq shqipfolës në të dy fshatrat e sipërpërmendur, kurse në vitin 1968 një gjurmues shqiptarë nga Kosova pati mundësinë ta dëgjonte një grua plakë të Hrtkovcit, duke kënduar një “ninulë”në gjuhën shqipe. Ndërkaq, më 1992, ekstremistët serb i hynë një fushate të veçantë  për t’i dëbuar “ kroatët” nga Hërtkovci, madje duke ndrruar edhe emrin e fshatit në “ Serbisllavci” ( Glorifikuesit serb”). Si pasojë  e kësaj, shumica e stërnipave të malësorëve kelmendas të cilët e kishin rrezikuar jetën e tyre, më 1737, duke luftuar nën udhëheqjen e patriarkut serb të Kishës Ortodokse, u dëbuan nga trolli serb”.

Pllatiqeva,  Nikinci,  Hërtkovci dhe Jarak, vendbanime shqiptare në Srem, sot të banuara me popullsi të përzier por e dominuar nga ajo serbe dhe me disa shqiptarë të mbetur të cilët krejtësisht janë asimiluar në kroat.

Pllatiqeva për herë të parë përmendet në vitin 1366. Vendbanimi përmendet me emrin Fenberek, deri në vitin  1 426, kur është shënuar si Fenberek Nomine Palaticho. Si patundshmëri në kohën e mesjetës, vendbanimi ishte në pronësi të  spahillakut të Mitrovicës së Sremit. Pas kësaj kohe, deri në fund të shekullit XVII, nuk ka të dhëna për këtë vendbanim. Në këtë kohë, në këtë vendbanim siq u tha më lartë u vendosën shqiptarët e fisit Kelmend të ardhur nga Rrafshnalata e Peshterit. Sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 1869 në Pllatiqevë kanë  jetuar 962 banorë, dhe me kalimin e kohës popullsia ka pasur rritje të  vazhdueshme. Sipas regjistrimit të vitit 1981 këtu kanë  jetuar 2 812 banorë. Mosha mesatare e popullsisë ishte 35.1 vjet. Serbët përbënin 59.2% të popullsisë, 23.0% kroatët ( me prejardhje shqiptare) kurse  hungarezët  përbënin 7.2%. Në periudhën e pasluftës, përqindja e serbëve ka shënuar rritje ndërsa rënie kanë shënuar kroatët dhe hungarezët.

Sipas regjistrimit të viti 2002 në Pllatiqevë kanë jetuar 2760 banorë. Mosha mesatare ka qenë 39.7 vjet. Të dhënat për popullsinë tregojnë ngjashmëri me Nikincin dhe Hrtkovcin, vendbanime të banuar me shqiptarë të Peshterrit. Alktualisht strukturën e popullsisë e përbejnë serbët me 72.7% kroatët 13.1% dhe 6.3% hungarezët.

Hërtkovci, është fshat tipik fushor, me pozitë shumë të volitshme gjeografike. Ky fshat gjendet në afërsi të qendrave të mëdha industriale me të cilat është e lidhur me rrugë automobilistike. Nga Ruma dhe Mitrovica e Sremit është larg vetëm 16 km, ndërsa nga Shabaci 18 km. Nga Novi Sadi është larg 52 km, ndërsa magjistralja që lidhë Novi Sadin me Rumën dhe Shabacin kalon nëpër Hrtkovci. Nga autostrada Beograd -Zagreb është larg vetëm 10 km.

Në mesjetë ky vendbanim është njihur me emrin Hudrovc kurse me kalimin e kohës ndërrohet emri dhe në vitin 1881 quhet Hërtkovci.

Në vitin 1737 rreth 1 600 shqiptarë të besimit katolik të fisit Kelmend ( Klement) duke mos iu bindur sundimit osman u shpërngulen nga trojet veriore shqiptare dhe vendosen në Srem përveq në fshtart tjera u vendosën edhe në  Hrtkovci. Pasardhësit e tyre sot deklarohen si kroat. Në vitin 1854 këtu janë vendosur edhe gjermanët. Sipas regjistrimit të popullsisë së vitit 1869 në Hrtkovci kanë jetuar 1 239 banorë. Deri në Luftën  e Dytë Botërore popullsia është rritur ndërsa gjatë luftës numri i tyre është  zvogëluar duke arritur edhe deri te ndërrimi i popullsisë. Në vend të gjermanëve të shpërngulur janë vendosur kolonizatorët serb. Sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 1981 aty kanë jetuar 2.855 banorë. Shumicën e popullsisë së këtij vendbanimi e kanë përbërë kroatët me prejardhje shqiptare 41.3%, hungarez 19.4% dhe serb vetëm 17.2%.

Sot, pas konflikteve në ish Jugosllavi, shumica e popullsisë kroate kanë migruar drejt Kroacisë, ndërsa refugjatët serb nga Kroacia janë vendosur në Hrtkovci. Serbët kanë tentuar dhe ia arriten që këtij vendi t’ ia ndërrojnë emrin në Srbisllavci.

Vetëm nga periudha 26 – 30 shtator 1992, si pasojë e spastrimeve etnike, nga Hrtkovci janë dëbuar 1 200 njerëz, kryesisht kroat. Sipas regjistrimit të fundit të vitit 2002 në Hrtkovci jetojnë 3 428 banorë. Shumicën e përbëjnë serbët me 69.8% kurse hungarezët 9.0% dhe kroatët 7,4%.

Nikinci është fshat në komunën e Rumës (17 km larg Rumës)  dhe lidhet me hekurudhë dhe rrugë të salutary.  Afërsia e utostradës Beograd-Zagreb ndikon që Nikinci të ketë pozitë shumë të përshtatshme gjeografike.

Nikinci në histori për herë të parë përmendet në vitin 1338 në kohën e sundimit të mbretit kroat dhe hungarez, Karlo Robert. Atëherë në këtë vend ekzistonte një vendbanim i vogël i quajtur “Mukunci”. Nga ky emër më vonë rrjedhë edhe emri Nikinci.

Gjatë sundimit të Perandorisë Osmane në këto territore për Nikincin dihet fare pak. Si duket ky vendbanim ishte i boshatisur. Pas largimit të osmanëve, siç përmendëm më lartë,  në vitin 1737 në Nikinci, Pllatiqevë, Jerak dhe Hrtkovci u vendosën 1 600 shqiptarë të fisit Kelmend. Përveç tyre këtu janë vendosur edhe një numër i hungarezëve dhe kroatëve.

Gjatë sundimit të Marija Terezës, nga viti 1740 deri 1780, aty arrijnë kolonozatorët gjerman. Nga kjo periudhë e deri në vitin 1944 në Nikinci kanë jetuar kroatët me prejardhje shqiptare, hungarezët dhe gjermanët. Kah fundi i Luftës së Dytë Botërore nga aty është dëbuar e tërë popullsia germane Në vend të tyre, gjatë kolonizimit të pasluftës, rexhimi komunist i Beogradit aty i ka vendosur serbët duke i sjellë nga vende të ndryshme por kryesisht nga Bosnjë e Hercegovina. Edhe më vonë ka vazhduar ardhja e serbëve në mënyrë stihike dhe në vitin 1961 serbët bëhen shumicë.

Sipas regjistrimit të vitit 1981 në Nikinci kanë jetuar 2 425 banorë. Nga kjo shifër 47.5% janë serb, 20.4% kroat kurse 19.6%, hungarez. Sipas regjistrimit të popullsisë së vitit 2002 struktura nacionale ka ndryshuar edhe më tej si rezultat i konfliktit në ish Jugosllavi. Nikinci, sipas regjistrimit të vitit 2002, kishte 2 216 banorë. Prej tyre vetëm 9.4% ishin kroat, 69.2% serb dhe 11.9% hungarez. Pra siç shihet këtu ka arrit deri te largimi i popullsisë kroate dhe ardhja e popullsisë serbe.

Jarak ( Kroatët e quajnë Grgurevci) është fshat në komunën e Mitrovicës së Sremit në Vojvodinë. Sipas regjistrimit të vitit 1991 në Grgurevci jetonin 2.235 banorë me 713 familje. Popullsia është shumë e përzier me dominim të serbëve ndërsa kroat me prejardhje shqiptare janë vetëm 17.

Literaturae shfrytëzuar:

-Noel Malcolm, Kosova një histori e shkurtër”

– Glasnik Srpskog Naucnog drustva. skpolje 1930.

– M. Kostič,” Arnautsko naselje u Sremu”,Juzna Srbuija, IV, Skoplje 1923

– M. Kostič, ” Ustanak Srba i Arbanasa u Staroj Srbiji protiv turaka 1737-1739 i seoba u Ugarsku”, Glasnik Srpskog Naucnog drustva. Skpolje 1930.

– Dimitrije Bogdanovic’: „Knjiga o Kosovu” -http://guskova.ru/q?a=t&doc=/~mladich/Kosmet/knjiga_o_Kosovu/tursko_doba